Dokuma Örgülerinin Sınıflandırılması

Dokuma örgüleri aşağıdaki başlıklar altında toplanır:

• Ana örgüler: Tüm dokuma örgülerinin temelini oluşturan örgülerdir.

• Türetilmiş örgüler: Ana örgülerden çeşitli yöntemlerle elde edilen örgülerdir.

• Birleştirilmiş örgüler: Birden fazla dokuma örgüsünün bir araya getirilmesiyle oluşan örgülerdir.

• Kuvvetlendirilmiş örgüler: Birden fazla çözgü veya atkı sistemi ile elde edilen örgülerdir.

• Çok katlı örgüler: Birden fazla kumaş katı oluşturan örgülerdir.

• Havlı örgüler: Havlu, kadife, halı dokumalarını oluşturan örgülerdir.

Saten

Saten örgüler, örgü raporu içerisinde bağlantı noktalarının birbirleri ile hiç temas etmeyecek şekilde dağınık olarak yerleştirildiği temel dokuma örgülerinden biridir. Satende her çözgü ve atkı birbirini bir kez bağlar ancak bu bağlama dimi örgüsünde olduğu gibi sıralı değil, her bağlantı birbiriyle temas etmeyecek şekilde dağıltılmış olduğu için yol oluşturmaz.

Saten Örgülerin Özellikleri

1. En küçük saten örgüsü 5’li satendir. Bu örgü raporu 5 çözgü ve 5 atkıdan; en büyük raporu 20 çözgü ve 20 atkıdan oluşur.

2. Saten örgülü kumaşlar, dimi örgüler gibi diyagonal yollar meydana getirmediğinden ve uzun atlamalar oluşturduğundan parlak, pürüzsüz, yumuşak ve dökümlü kumaşlardır.

3. Saten örgülerde bağlantı noktaları rapor içerisinde birbirleriyle temas etmez. Bu nedenle saten örgü ile dokunan kumaşta iplik yüzmeleri görülür. Bu yapı kumaşın sağlam olmasını engeller. Kullanım sırasında kumaşta, dışa doğru iplik çekilmeleri ve iplik kaymaları oluşabilir.

parlak diğer tarafı mat görünümlüdür. Genellikle kumaşın ön yüzünde çözgü iplikleri, arka yüzünde ise atkı iplikleri hâkimdir.

4. Saten örgü ile dokunan kumaşların, ön ve arka yüzleri birbirinden farklıdır. Kumaşın bir tarafı parlak diğer tarafı mat görünümlüdür. Genellikle kumaşın ön yüzünde çözgü iplikleri, arka yüzünde ise atkı iplikleri hâkimdir.

5. Saten örgü raporundaki çözgü ve atkı sayısı her zaman birbirine eşittir. En sık 5’ li ve 8’li saten örgüleri kullanılır. Daha büyük raporlu saten örgüleri iplik yüzmelerinin kullanım sırasında oluşturacağı sorunlardan dolayı pek tercih edilmez.
6. Dimi örgüsünde olduğu gibi atlamalar sağa doğru yapılırsa sağ yönlü sola doğru yapılırsa sol yönlü saten elde edilir.

Atlama sayısının tespit edilmesi

Saten örgü raporunda bir bağlantı noktasından sonra diğer bağlantı noktasının kaç atkı atlayarak bulunması gerektiğini gösteren sayıya denir. Atlama sayısını tespit etmek için aşağıdaki kurallar uygulanır:• ‘1’ rakamı atlama sayısı olamaz.• Birbirine bölünebilen sayılar atlama sayısı olamaz.• Saten örgü raporunun bir eksiği atlama sayısı olamaz.• Ortak böleni olan sayılar atlama sayısı olamaz.• Saten örgü raporunu bölen sayılar atlama sayısı olamaz.Atlama sayısını tespit etmek için, aşağıdaki örnekte olduğu gibi saten örgü raporu, toplamı rapor sayısını oluşturan 2’şerli sayı çiftlerine ayrılır.

5li saten örgüsünü oluşturacak sayı çiftleri:

1+ 4= 5 2+3 =5
4 Raporun bir eksiği kullanılmaz 2 Uygun

1 Bir rakamı atlama sayısı olmaz 3 Uygun

5’li saten örgüsü 2 ya da 3 atlamalı olabilir ve

aşağıdaki şekilde gösterilir: S 1/4 (2) Raporu 5x5 olan 2 atlamalı saten

S 1 /4 (3) Raporu 5x5 olan 3 atlamalı saten örgüsü

Saten örgüde kullanılan atlama sayıları:
5’li saten için: 2,3

7’li saten için: 2,3,4,5

8’li saten için: 3,5
9’lu saten için: 2,4,5,7

10’lu saten için: 3, 7
11’li saten için: 2,3,4,5,6,7,8,9

12’li saten için: 5,7

Saten Çeşitleri

1- Çözgü Sateni: Atkı ipliğinin rapor içerisinde her sırada, yalnız bir kere üste çıkarak bağlantı yaptığı saten örgüsüne çözgü sateni denir. Kumaşın yüzeyinde çözgü iplikleri hakimdir.

2- Atkı Sateni: Çözgü ipliğinin rapor içerisinde her sırada yalnız bir kere üste çıkarak bağlantı yaptığı saten örgü çeşidine, atkı sateni denir. Kumaşın yüzeyinde atkı iplikleri hakimdir.
Saten örgülerin çizim yöntemleri
Çözgü sateni çizimi:En küçük rapor boyutlarına sahip çözgü saten örgüsü S 4/1 (3) Z saten 4 dolu - 1 boş, 3 atlamalı sağ yollu örgü olarak adlandırılır. Raporunun çiziminde aşağıdaki işlem sırası uygulanır:

• Rapordaki çözgü ve atkı sayısı hesaplanır.Rapordaki çözgü sayısı = rapordaki atkı sayısı = 4 + 1 = 5 iplik

• Desen kâğıdına, örgü raporundaki 5 çözgü ve 5 atkı işaretlenir.

• 4 dolu –1 boş olarak ilk çözgü hareketi çizilir.

• Boş karenin üzerinden atlama sayısı kadar (3) atlama yapılarak saten sağ yollu ise sağ tarafa, sol yollu ise sol tarafa doğru ikinci bağlantı noktası işaretlenir .

• Saten örgü raporu tamamlayıncaya kadar aynı işlem tekrar edilir.

Örnek 1

S 7 /1 (5) Z örgüsü 8’li raporlu 5 atlamalı sağ yollu çözgü satenidir. Örgü raporunda 7 + 1 = 8 çözgü ve 8 atkı bulunur.

Örnek 2

S 8 /1( 2) Z örgüsü 9’lu raporlu 2 atlamalı sağ yollu çözgü satenidir. Örgü raporunda 1 + 8= 9 çözgü ve 9 atkı bulunur.

Atkı sateni çizimi :

S 1/6 (2) Z ön yüzde atkı iplikleri hakim olacağı için atkı sateni olacaktir.
1 dolu - 6 boş, 2 atlamalı sağ yollu saten örgüsünün raporunun çiziminde aşağıdaki işlem sırası uygulanır:

• Rapordaki çözgü ve atkı sayısı hesaplanır.Rapordaki çözgü sayısı = atkı sayısı = 1 + 6 = 7

• Desen kâğıdına, örgü raporundaki 7 çözgü ve 7 atkı işaretlenir.

• İlk çözgü hareketi 1 dolu 6 boş olarak aşağıdan yukarıya doğru çizilir .

• İlk bağlantı noktasının üzerinden atlama sayısı kadar (2) atlama yapılarak sağ tarafa ikinci bağlantı noktası işaretlenir. • Saten örgü raporu tamamlanıncaya kadar aynı işlem devam eder.

• Çözgü ve atkı kesitleri çizilir.

S 1 /6 (2) S örgüsü sol yolludur. Çizimi yapılırken ilk çözgü hareketi 1 dolu 6 boş olarak aşağıdan yukarıya doğru çizilir . Sonraki bağlantı noktası iki atlama sayılarak sola doğru işlenir ancak bu nokta raporun dışında kalacağı için rapordaki son çözgü sütununa taşınır. Sonraki bağlantılar aşağıda belirtildiği gibi sola doğru belirlenir.

Örnek1

S 1/8 (5)Z örgüsü 9’lu 5 atlamalı atkı satenidir. Örgü raporunda 1 + 8 = 9 çözgü ve 9 atkı bulunur. Örnek2
S 1/6(3)örgüsü 7’li 3 atlamalı atkı satenidir. Örgü raporunda 1 + 6= 7 çözgü ve 7 atkı bulunur.

Dimi

Dimi örgülerinde her çözgü kendi atkısıyla ve birbirlerinin peşi sıra bağlanır. Yani birinci çözgü birinci atkıyla ikinci çözgü ikinci atkıyla. Bu nedenle bağlantı noktaları sağa veya sola doğru bir yol oluşturur. Kumaşta diagonal bir çizgi halinde beliren bu görünüme dimi yolu denir. Dimi Örgünün Özellikleri:
• En küçük dimi örgü raporu, üç çözgü ve üç atkıdan meydana gelir.
• Dimi örgü raporlarında çözgü ve atkı sayısı eşittir.
• Dimi diyagonali sağ yollu (Z) dimi örgülerinde soldan sağa, sol yollu (S) dimi örgülerinde ise sağdan sola doğru yükselmektedir.
• Dimi örgülü kumaşın her iki yüzü de birbirinden farklıdır. Kumaşın ön yüzünde dimi diyagonali sol yollu ise, tersinde sağ yolludur. Ön yüzde atkı ipliği hakimse arka yüzde çözgü ipliği hakimdir. • Bezayağı örgüye göre iplik sıklıklarının artırılmasına daha uygun bir yapıdadır. Bundan dolayı bezayağı örgüye göre daha ağır, kalın ve dayanıklı kumaş dokumak mümkündür. Ağır olması kolay buruşmasını engeller.
• Dimi örgülü kumaşlar, bezayağı örgülü kumaşa göre daha esnek ve dökümlüdür.
• Dimi örgülü kumaşlar, şardonlama işlemi için uygun bir zemin oluşturur.

Dimi örgülerinin çizim yöntemi:Dimi örgüsü D harfi ile simgelenir. S sol yollu,Z sağ yollu diminin kısaltmasıdır. D 2/1 Z(dimi iki dolu, bir boş) örgüsü sağ yollu çözgü yüzlü ve tek eğimli bir dimi örgüsüdür. Çizilmesinde aşağıdaki işlem sırası uygulanır:- Rapordaki çözgü ve atkı sayısı aşağıdaki şekilde hesaplanır:Rapordaki çözgü sayısı = rapordaki atkı sayısı = 2 + 1 = 3 iplikBuna göre; örgü raporunda üç çözgü ve üç atkı bulunur.Desen kâğıdı üzerine örgü raporunun çözgü ve atkı sayısı işaretlenir. İlk çözgü hareketi ( iki dolu –bir boş)aşağıdan yukarıya doğru çizilir. Diğer çözgü iplikleri birer atkı yukarı kayarak aynı hareketi yapar. Bu şekilde dimi diyagonali oluşur. Çözgü ve atkı kesitleri çizilir.



( dimi iki dolu- iki boş ) örgüsü sol yollu, eşit yüzlü ve tek eğimli bir dimi örgüsüdür. Raporunun çizilmesinde aşağıdaki işlem sırası uygulanır:Rapordaki çözgü ve atkı sayısı hesaplanır.Rapordaki .çözgü sayısı = Rapordaki atkı sayısı = 2 + 2 = 4 iplikDesen kâğıdı üzerine örgü raporunun çözgü ve atkı sayısı işaretlenir. İlk çözgü hareketi ( iki dolu –iki boş) aşağıdan yukarıya doğru çizilir. İkinci çözgü ipliği bir atkı aşağıya doğru kaydırılarak çizilir. Diğer çözgü iplikleri birer atkı aşağı kayarak aynı hareketi yapar.Bu şekilde dimi diyagonali oluşur. Çözgü ve atkı kesiti çizilir.


Dimi örgü türleri:
Dimi örgüler; eğim sayısına, eğim yönüne ve iplik dağılımına göre gruplara ayrılır.


Eğim Sayısına Göre Dimi Örgü Çeşitleri
1- Tek Eğimli Dimi:Dimi örgü raporunda tek diyagonal oluşuyorsa buna tek eğimli dimi denir.
2- Çok Eğimli Dimi: Dimi örgü raporunda birden fazla diyagonal meydanageliyorsa çok eğimli dimi oluşur.
Eğim yönüne göre dimi örgüleri
1- Sağ Yollu (Z) Dimi: Dimi örgü raporunda oluşan diyagonal soldan sağa doğru yükseliyorsa buna sağ yollu dimi denir.
2- Sol Yollu (S) Dimi: Dimi örgü raporunda oluşan diyagonal sağdan sola doğru yükseliyorsa buna sol yollu dimi denir.

sol yollu -çok eğimli-45’ eğimli-eşit yüzlü
İplik dağılımına göre dimi örgüleri
1- Çözgü Yüzlü Dimi: Kumaşın ön yüzünde çözgü ipliği atkı ipliğine oranla daha fazla görünüyorsa buna çözgü yüzlü dimi örgüsü denir.
2- Atkı Yüzlü Dimi: Kumaşın ön yüzünde atkı ipliği çözgü ipliğine oranla daha fazla görünüyorsa buna atkı yüzlü dimi örgüsü denir.
3- Eşit Yüzlü (Deneli) Dimi: Kumaşın ön yüzünde çözgü ve atkı iplikleri eşit oranda görünüyorsa buna eşit yüzlü dimi örgüsü denir.

Eğim açısına göre dimi örgüleri
1- 45’ açılı dimi: Çözgü ve atkı ipliklerinin kalınlıkları ve sıklıkları aynı veya çözgü iplikleri bağlantılarını kendi atkılarıyla birbirlerinin peşi sıra yaparsa ise dimi yolunun açısı 45’ olur.
2- Atkı iplikleri çözgüden iki kat kalın veya çözgü sıklığı atkıdan aynı derecede fazla ise yada her çözgü ipliği iki atkıyla bağlantı yaparsa dimi yolunun açısı 63’ olur.
3- Çözgü ipliklerinin kalınlığı atkının iki katı veya atkı sıklığı çözgüden aynı oranda fazlaysa, veya her atkı iki çözgüyle bağlantı yaparsa dimi yolunun açısı 27’ olur.



63’ eğimli -tek eğimli-eşit yüzlü -sağ yollu



27’ eğimli-tek eğimli-eşit yüzlü-sağ yollu

Bezayağı

Dokuma örgüleri içerisinde en basit örgü bezayağı örgüsüdür. Atkı ipliğinin kumaş eni boyunca, çözgü ipliklerinin bir altından, bir üstünden geçerek diğer atkı ipliğinin ters hareket yaparak oluşturduğu örgüdür.
Bezayağı örgünün özellikleri:
• Bezayağı örgüsü, en küçük raporlu dokuma örgüsüdür. Örgü raporunda iki çözgü ve iki atkı ipliği bulunur.
• Atkı ve çözgü bağlantılarının en sık olduğu dokuma şeklidir. Bu nedenle bezayağı örgülü kumaşlar dayanıklıdır.
• Dokuma kumaşlarda atkı ve çözgü ipliklerinin yüzme yapmadığı tek örgü şeklidir. Yüzme (atlama) dokumada bir ipliğin diğer iplik sisteminde iki ve daha fazla sayıda iplik üzerinden ya da altından geçerek bağlantı yapmasıdır.
• Bezayağı örgülü kumaşın her iki yüzü de aynıdır. Kumaşa herhangi bir desen oluşturma işlemi uygulanmamışsa bezayağı örgünün desen etkisi yoktur. Bezayağı örgüsü en basit ve dayanıklı dokuma örgüsü olduğundan pamuk, yün, ipek ve sentetik ipliklerle yapılan dokumalar için uygundur.Gömleklik, elbiselik, astarlık, pijamalık ve branda kumaşlar, yağmurluklar, mutfak, takımları, nevresimlikler, tülbentler, perdelikler, koltuk örtüleri gibi çok geniş kullanım alanına sahiptir.
Bezayağı örgünün çizim yöntemi:
Bezayağı örgüsü ile ifade edilir. B harfi bezayağını simgeler. Bezayağı örgüde rapor (1+1=2) iki atkı, iki çözgüden oluşur. Örgü raporunda ilk çözgü ipliği birinci atkı ipliğinin üzerinden, ikinci atkı ipliğinin altından geçer. İkinci çözgü hareketi ise birinci çözgü hareketinin tam tersidir. Yani çözgü ipliği birinci atkının altından ikinci atkının üzerinden geçer.
Bezayağı örgü raporunun çiziminde aşağıdaki işlem sırası uygulanır:Desen kâğıdı üzerine örgü raporundaki çözgü ve katkı sayısı işaretlenir. Çözgü ve atkı iplikleri numaralandırılır.Çözgü yönünde ilk çözgü hareketi 1 dolu – bir boş olarak aşağıdan yukarıya doğru çizilir.Sonraki çözgü hareketi de ilk çözgü hareketinin tam tersi olarak dolu karenin karşısı boş kare , boş karenin karşısı dolu kare olacak şekilde çizilir. Bu şekilde bezayağı örgü raporu tamamlanır.
Örgü raporu çözgü ve atkı yönünde rapor tekrarı yapılarak istenilen boyutlarda büyütülebilir. Rapor kısmı farklı renkte çizilir. Aşağıdaki şekil’de bezayağı örgüsü 6 çözgü ve 6 atkıdan oluşacak biçimde büyütülmüştür. B 1 (6x6) şeklinde ifade edilir. İstenilen çözgü ve atkı sayısına göre örgü raporu enine ve boyuna yönde tekrar edilir.Örgü raporunun tekrar edilen kısmı farklı renkle çizilir.Şekilde örgü raporu kırmızı, rapor tekrarları gri renkte gösterilmiştir.

Örgünün üzerinde dokunmuş kumaş görüntüsü , sol tarafında çözgü kesiti alt tarafında atkı kesidi yer alıyor.Kırmızı alanlar çözgüleri beyaz alanlar atkıları ifade ediyor. Çözgü kesidi alınırken çözgü iplikleri atkı kesidi alınırken atkı iplikleri göze dik görünecek şekilde çizilir.

Armür

Dokuma işleminin gerçekleşmesi için ilk temel hareket ağızlık açılmasıdır. Ağızlık, çerçevelerin hareketi ile çözgü ipliklerinden bir kısmının yukarıda, bir kısmının aşağıda bulunması sonucu iki çözgü grubu arasında oluşan boşluktur. Ağızlıktan geçirilen atkı ipliği, üstteki çözgülerin altında, alttaki çözgülerin üstünde kalır. Bu şekilde çözgü ve atkı ipliği arasındaki bağlantı sağlanarak dokuma örgüsü oluşturulur. Armür ise çerçevelere dolayısı ileçözgü ipliklerine aşağı-yukarı hareket veren bir mekanizmadır. Atılacak atkı sırasına göre örgü raporu ve tahar planına uygun şekilde hangi çerçevelerin yukarıda, hangi çerçevelerin aşağıda olacağını ifade eden şematik plana armür raporu adı verilir.Armür planı, dokunacak olan örgünün raporu ve tahar planı esas alınarak çizilir. Örgü raporunu oluşturan farklı çözgü hareketleri belirlenip bir araya getirilir.Armür planı desen kâğıdına, örgü raporunun sağ tarafına, örgü raporunu oluşturan farklı çözgü hareketleri soldan sağa doğru sıralanacak şekilde aktarılır. Çözgü hareketlerinin aynı doğrultuda taşınabilmesi için ayna denilen çizimden yararlanılır. Ayna tahar planındaki çerçeve numaralandırma şekline göre aşağıdan yukarıya yada yukarıdan aşağıya doğru çizilir.

Yukarıdaki şekilde örgü raporundaki farklı çözgü hareketleri farklı renklerde gösterilmiştir. Bu çözgü hareketleri yan yana gelerek armür planını oluşturmuştur.. Armür planında her satırda farklı çözgü hareketlerinden sadece bir tanesinin alınmasına dikkat edilir. Armür planında her satır bir atkıyı ifade eder ve aşağıdan yukarıya doğru numara verilir. Her sütun ise bir çerçeveyi ifade eder ve dokuma tezgâhındaki ya da dokuma makinesindeki ağızlık açma sisteminin özelliğine göre iki farklı şekilde numaralandırılır. Çerçeveleri gösteren sütunlara soldan sağa doğru numara verilmiştir. Bir atkıya ait satırda hangi numaralı çerçeveleri gösteren karelerin içi dolu ise o çerçeveler atkı atılmadan önce yukarı kalkarak ağızlık oluşturacaklardır.

Bu durumda yukarıdaki şekil'de çizilen armür planına göre;1’inci atkı atılırken; 1’inci ve 4’üncü çerçeveler,2’nci atkı atılırken; 1’inci ve 2’nci çerçeveler,3’üncü atkı atılırken; 2’nci ve 3’üncü çerçeveler,4’üncü atkı atılırken; 3’üncü ve 4’üncü çerçeveler yukarıda olacak şekilde ağızlık açılmalıdır.

Tahar planı çıkarılırken, aynı hareketi yapan çözgülerin, çerçeve üzerine düşen yükü azaltmak amacıyla birden fazla çerçeveye dağıtılabildiği açıklanmıştı. Bu durumda armür planı çizilirken aynı hareketi yapan çözgüler de farklı çerçevelerde oldukları için planda yer alır.

Örnek Armür Planı Çizimleri

Aşağıdaki şekilde İki dolu bir boş, bir dolu iki boş sağ yollu dimi örgü raporu, tahar ve armür planı çizilmiştir. Dokuma işleminde ağızlık açılırken her atkı için yukarıda olması gereken çerçeveler belirtilmiştir.

Aşağıdaki şekilde 4 dolu 1 boş 3 atlamalı saten örgü raporu, tahar ve armür plânı çizilmiştir. Dokuma işleminde ağızlık açılırken her atkı için yukarıda olması gereken çerçeveler belirtilmiştir. Tahar planı çizilirken saten atlamalı tahar çeşidi kullanılmıştır. Armür planı çizilirken de bu tahar planına uygun olarak ayna yardımıyla çözgü hareketleri taşınmıştır.

Aşağıdaki şekil’de 12 çözgü ve 3 atkıdan oluşan örgü raporuna ait tahar ve armür planları çizilmiştir. Örgü raporundaki 12 çözgüden farklı hareket yapan 6 çözgü armür planında yer almıştır. Dokuma işleminde ağızlık açılırken her atkı için yukarıda olması gereken çerçeveler belirtilmiştir.

Aşağıdaki şekil’de 8 çözgü ve 8 atkıdan oluşan etamin örgüsüne ait tahar ve armür planları çizilmiştir. Örgü raporundaki 8 çözgüden farklı hareket yapan 4 çözgü armür planında yer almıştır. Dokuma işleminde ağızlık açılırken her atkı için yukarıda olması gereken çerçeveler belirtilmiştir.

Tarak

Çözgü ipliklerinin kumaşa düzgün dağılımını sağlayan, kumaşın enini ve sıklığını belirleyen tarak aynı zamanda arka arkaya atılan atkı ipliklerini kumaşa doğru iterek sabitleyen elemandır. Taraklar metal çerçeve içine yerleştirilmiş ince metal plakalardan oluşur. İnce metal plakaların arasındaki boşluğa tarak dişi adı verilir. İpek gibi çözgü sıklığı yüksek kaliteler için kullanılan taraklar 1 santimdeki , yün gibi kalın ipliklerin kullanıldığı kalitelerde ise 10 santimdeki diş adedine göre numaralandırılırlar.14 numaralı tarak denince 1santimde 14 tarak dişi olduğunu 60 numaralı tarak dendiğinde 10 santimde 60 tarak dişi olduğunu anlaşılır. Çözgüler tahar işlemi sırasında gücülerin arkasından taraktan geçirilir. Kumaşın eni, 1 santimdeki çözgü sıklığı, örgü raporu ve çözgü renk raporu gibi unsurlar kullanılacak tarağın numarasını ve bir dişten geçirilecek iplik adedini etkiler. Dişten geçirilecek tel sayısının örgü ve renk raporunun sayısına bölünebilir olması gerekir. Kumaş eni ve istenilen çözgü sıklığına uygun tarak tercih edilmelidir.

Tarak planı tarağın bir diş boşluğundan kaç adet çözgü teli geçmesi gerektiğini gösterir.Tarak planı desen kâğıdında tahar planı ile örgü raporu arasında yer alır. Tarak planında desen kâğıdının yatay yönde her bir karesi bir çözgü telini gösterir. Bir diş boşluğundan geçecek tel sayısı kadar karenin yan yana içi doldurulur. Yan yana bulunan iki diş boşluğunun karışmaması için örgü raporu boyunca iki satır kullanılır.

Şekil 1.’de yan yana iki adet kare dolu olarak gösterilmiştir. Bu durumda tarak taharı yapılırken her diş boşluğundan ikişer çözgü teli alınacaktır.Şekil 2.’de ise her diş boşluğundan birer çözgü teli alınması gerektiği belirtilmiştir.
Diş boşluğundan geçen tel sayısı genellikle örgü raporuna uygun olarak seçilir. Örneğin; bezayağı örgülü bir kumaş için bu sayı 2, 1/2 dimi örgülü kumaş için 3, 5’li saten örgülü kumaş için 5 olabilir. Bunun dışında çözgü sıklığı, istenen kumaş özelliği ve kullanılan iplik özelliği gibi kriterler de göz önünde bulundurulur. Tül ve organze türü kumaşlarda çözgü ipliklerinin düzgün dağılımı için her diş boşluğundan birer tel alınması uygun olmaktadır. Tarakta dişlerden geçirilecek ipliklerin adedi tahar raporuyla beraber hazırlanır.Örneğin dört ince bir kalın iplik raporlu bir çözgüde kullanılacak tarak numarası kalın ipliğe göre tercih edilmelidir. İnce iplikler kalınlıklarına uygun olarak dişten birden fazla geçirilebilir.Bazı kumaşlarda, kumaş enince farklı bölgelerde farklı çözgü sıklıkları oluşturmak gerekebilir. Bu durumda tarak taharı yapılırken diş boşluğundan geçen tel sayısı sabit kalmaz. Sürekli tekrar eden bir tarak raporu oluşturacak şekilde değişiklik gösterir.

Örneğin; Tarak raporu:4 dişten 2’şer tel = 8 tel 2 dişten 3’er tel = 6 tel 1 dişten 2 tel = 2 tel 4 dişten 5’er tel = 20 tel Toplam 36 tel

Tahar

Çözgü ipliklerinin belirli kurallara göre, çerçevelerdeki gücü gözlerinden ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemine tahar denir. Tahar işleminin ilk aşaması olan gücü taharı, çözgü ipliklerinin çerçevelere bağlı olan gücü tellerine ait gücü gözlerinden gücü tığı yardımıyla tahar planına uygun olarak geçirilmesidir. İkinci aşama ise tarak taharıdır. Tarak taharı çözgü ipliklerinin dokuma tarağının dişleri arasında kalan boşluklardan tarak tığı kullanılarak tarak planına göre geçirilmesi işlemidir.
Bir örgünün en az kaç çerçeve ile dokunabileceğini ve hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiğini gösteren işaretleme sistemine tahar planı adı verilir. Tahar planı, dokunacak olan örgünün raporu esas alınarak çizilir. Tahar planı çiziminde temel kural örgü raporundaki aynı hareketi yapan çözgülerin belirlenmesi ve bu çözgülerin aynı çerçeveye ait olduğunun gösterilmesidir. Tahar planının desen kâğıdına çiziminde genellikle kullanılan yöntem tahar planının örgü raporunun üzerinde yer alması ve her çerçeve için bir satır ayrılmasıdır. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur. Aynı işlem örgü raporundaki tüm çözgüler için tekrarlanarak tahar planı çizilir.

Tahar planı çizilirken; çerçevelerin numaralandırılması, dokuma makinesi veya numune dokuma tezgâhının çalışma şekline göre iki şekilde yapılabilir.Örneğin; bezayağı örgüsünü oluşturan tek numaralı çözgü iplikleri aynı hareketi yani aynı bağlantıyı yaptığından aynı çerçevede toplanırlar. Benzer şekilde, çift numaralı çözgü iplikleri de grup oluşturarak ayrı bir çerçevede yer alırlar.Bezayağı örgü raporunda iki farklı çözgü hareketi bulunduğundan, bezayağı örgüsü en az iki çerçeve ile dokunur. Bu durumda herhangi bir örgünün dokunabilmesi için gereken çerçeve sayısı, örgü raporunda bulunan farklı çözgü hareketi sayısına eşittir.
Kumaşa en uzak çerçeveden başlayarak numaralandırma yapıldığında desen kâğıdında, yukarıdan aşağı doğru her satır bir çerçeveyi temsil eder. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur. Tahar planı çıkarılırken, aynı hareketi yapan çözgüler, çerçeve üzerine düşen yükü azaltmak amacıyla birden fazla çerçeveye dağıtılabilirler. Bu durumda çerçeve sayısı örgü raporundaki çözgü sayısının katları olmalıdır. Örneğin, bezayağı örgüsü 2 çerçeve yerine 4, 6, 8... çerçeve ile dokunabilir. Ancak farklı bağlantı şekilleri olan çözgüler, kesinlikle aynı çerçevede toplanamazlar.Armürlü kumaşlarda desen kapasitesini arttırabilmek için farklı tahar türleri oluşturulmuştur.

Sıra tahar (düz tahar): Örgü raporundaki çözgüler sıra ile birinci çerçeveden kullanılan son çerçeveye kadar gücülerden geçirilir. Yapılan işlem tekrar birinci çerçeveye dönülerek çözgü iplikleri bitinceye kadar tekrarlanır.

Atlamalı tahar: Bir gücüye düşen iplik adedi birden fazlaysa veya bir çerçeveye 1cm de düşen iplik adedi normalden fazla ise ipliklerin diğer çerçevelere paylaştırılması için kullanılan tahar sistemidir. Genellikle bezayağından türeyen dokularda tercih edilir. Kumaşta iki temel hareket olduğu halde iplikler çerçeve atlanılarak geçirilerek dört veya sekiz çerçeveye dağıtılır. Çözgü ipliklerinin birbirine dolanma riskinin yüksek olduğu kalitelerde atlama işlemi yetersiz kalır. Bu durumda iplikleri birbirinden daha da uzaklaştırmak gerekir. İplikler gücülerden saten örgüsü gibi mümkün olan en uzak noktalarda geçirilirler. Bu taharlama sistemine saten tahar adı verilir.

Kırık (balık sırtı- kesik) tahar: Balık sırtı, kırık dimi gibi örgülerde, örgü raporu içinde varsayılan bir eksenin sağına veya soluna doğru belirli bir düzende aynı hareketlerin tekrarlandığı görülür. Tahar prensibine göre aynı hareketi yapan iplikler aynı çerçevede bulunması gerektiğinden şematik gösterimde tahar raporunda örgüyle uyumlu kırık yollar oluşur.

Grup tahar: Birlikte kullanılan örgülere göre gruplar halinde ayrı ayrı düzenlenen tahar türüdür. Çok geniş raporlu örgülerde, peş peşe aynı hareketlerin farklı yönlerde tekrarlandığı örgülerde kullanılır.
Karışık tahar: Aynı hareketi tekrarlayan ipliklerin gruplamaya imkan vermediği krep gibi geniş raporlu örgülerde kullanılan tahar yöntemidir. Aynı harketi yapan ipliklerin aynı çerçevelerdeki gücülerden geçirilmesi prensibine göre düzenlenir.
Çift katlı( iki yollu) tahar: İki veya fazla çözgü levendi gerektiren kumaşlarda, çözgü yönünden takviye edilmiş kumaşlarda çözgü ipliklerinin sağım hızları farklı olduğu için sürtünmeyi azaltmak imacıyla kullanılan tahar sistemidir. İki farklı çözgünün taharları aralarında bir boşluk bırakılarak üst üste iki sıra halinde gösterilir.

Dokuma desenini oluşturulması

DESEN_ÖRGÜ
İki iplik sisteminin birbiriyle kesişerek meydana getirdikleri şekillere desen veya örgü denir. Desenin oluşabilmesi için çözgü ipliklerinin oluşturulacak desene uygun olarak ağızlık oluşturması gerekir. Her atkı atımı için desene uygun ağızlık açma işlemi tekrarlanır. Bir dokuma örgüsünün enine ve boyuna yönde aynı biçimde tekrar eden en küçük birime örgü raporu denir.

Dokuma kumaşı oluşturan atkı ve çözgü bağlantılarının şematik olarak gösterildiği kareli kâğıda desen kâğıdı denir. Desen kâğıdı üzerinde her sütun bir çözgü ipliğini, her satır da bir atkı ipliğini ifade eder. Kareli desen kâğıdı üzerinde çözgüler soldan sağa, atkılar ise aşağıdan yukarıya doğru numaralandırılır. Buna göre her kare bir çözgü ipliği ile atkı ipliğinin kesişme noktasını simgeler. Bu noktada çözgü ve atkı ipliği iki farklı konumdadır. Birincisi, çözgünün üstte atkının altta, diğeri ise çözgünün altta atkının üstte olduğu konumdur.

Atkı ipliğinin çözgü ipliğinin üzerinde olduğu noktalar desen kâğıdında boş kare olarak bırakılır. Çözgü ipliğinin üstte atkı ipliğinin altta olduğu noktalar desen kâğıdında dolu kare olarak gösterilir.

Temel dokuma prensipleri

Önceden makinede çalışabilme niteliğine getirilmiş olan çözgü ve atkı ipliklerini, mekanik olarak örgü bağlantılarıyla birleştirerek bir tekstil yüzeyi meydana getiren makinelere dokuma makineleri denir.
Dokuma genel olarak üç temel prensibin birbiri ile uyumlu bir şekilde bir tezgah üzerinde toplanması ve çalıştırılması sonucu gerçekleştirilmektedir ve bu işlemlere temel dokuma prensipleri denilmektedir. Dokumada çözgü iplikleri birbirine paralel olarak belli bir sayıda ve yan yana bulunurlar.
Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdir.
Dolayısıyla bir dokuma işleminde 3 temel ve 2 yardımcı safha olduğu göze çarpar. Aynı zamanda dokumanın da üç temel prensibi olarak bilinen bu mekanizmalar, -Ağızlık açma mekanizması, -Atkı atma mekanizması ve -Tefe vurma mekanizması olarak sıralanabilir.
ayrıca dokumadaki yardımcı mekanizmalar ise, -Çözgü salma mekanizması, -Kumaş çekme ve sarma mekanizması, şeklinde özetlenebilir. Bunların dışında temel dokuma işlemlerine dikkat edildiğinde, bir dokuma kumaşın oluşturulması için üç temel elemanın gerekli olduğu görülebilir. -Ağızlığı oluşturan gücüler, -Ağızlıktan atkı ipliğini geçiren bir atkı taşıma elemanı, -Atılan atkıyı kumaşa tefeleyen tarak.
Dokumada çözgü iplikleri, çözgü levendinden sağılmaktadır. Çözgü köprüsünden geçerek dokuma bölgesine gelen çözgüler çerçevelere asılı gücü gözlerinden birer, taraktan ise tek tek veya gruplar halinde geçirilirler. Çerçeveler iki gruba ayrıldığı zaman oluşan üçgen kesitli çözgü ağızlığının tepesini kumaş çizgisi, tabanını ise tarak belirlemektedir.Tarağın her tefe vuruşunu gerçekleştirdikten sonra kumaş çekme tertibatı belirli bir sarım yaparken yine uygun bir miktar çözgünün salınması gerekir.
-Ağızlık Açılması Her çözgü ipliği bir gücü gözünden geçirilmiştir. Dokunacak kumaşın örgüsüne uygun olarak bir atkı atıldığı zaman bu atkının üzerinde bulunması gereken çözgüler bu gücüler vasıtasıyla yukarı kaldırılırlar. Ağızlık açma mekanizmalarının görevi atkı taşıyıcının arasından geçeceği ağızlık adı verilen bir açıklık meydana getirmek ve her atkı için bunu yeniden oluşturmaktır. Ağızlığın oluşturulabilmesi için en az iki çözgü grubuna yani en az 2 çerçeveye ihtiyaç vardır.

a) Çözgü levendi, b) Çözgü köprüsü, c) Çerçeveler, d)Gücüler, e) Tefe, f) Tarak,
g) Atkı taşıyıcı, h) Cımbarlar j) Kumaş köprüsü, k) Kumaş sarma silindiri,
l) Kumaş levendi m) Çözgü salma tertibatı n) Kumaş sarma tertibatı
- Atkının Atılması
Çözgünün iki tabakaya ayrılması ile oluşan ağızlığın içerisinden atkı ipliği bir taşıyıcı vasıtasıyla geçirilir.
- Tefe Hareketi
Yeni atılmış olduğu için kumaştan ayrı bulunan atkı ipliğini iterek, kumaşa dahil etmek için dişlerinden çözgü iplikleri geçirilen tarak ile tefeleme veya tefe vurma işlemi gerçekleştirilir. Yeni atkı ipliğinin kumaşa dahil edildiği yere ‘kumaş çizgisi’ veya ‘’kumaş sınırı’’denilmektedir. Dokuma makinelerinde tefe üzerine takılı olan tarak çözgü istikametinde salınım hareketi yaparak çalışır. Tefe arka ölü konumdayken atkı atma işlemi yapılır. Ön ölü noktaya geldiğinde kumaşı sıkıştırır.
-Çözgü salınımı
Çözgü iplikleri sabit tutmak için çözgü iplikleri frenlenir. Başka bir deyişle çözgü frenleri, levendi çözgü çekilme esnasında frenler. Atkılar çözgülere bağlandıkça, tezgahtaki çözgü boyu kısalacağından levende sarılı çözgü iplikleri ileri doğu bırakılarak, gerekli çözgü uzunlukları dokuma tezgahına beslenir. Bu işleme çözgü salınımı denir.
-Kumaş sarımı
Sürekli atkı atımı ile oluşan kumaş, kumaş levendine sarılarak, hem beslenen çözgünün tekrar gerilmesi hem de dokunan kumaşın tezgahtan çekilmesini sağlar.Kumaş köprüsü ile kumaş levendi arasına yerleştirilen zımpara silindiri, kumaş levendine sarılacak olan kumaşın gergin ve katsız bir şekilde düzgün sarılmasına yardımcı olur.Kumaş sarımları genel olarak pozitif ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır. Kumaş sarma sisteminde ana hareket regülatörden sağlanır.

Dokuma

Birbirine dik konumda tutulan iki iplik grubunun çeşitli düzenlerde kesişmesi, birbiri içerisinden geçirilmesi ile doku oluşturmasına dokuma denir. Bu sistemde en az iki iplik grubuna ihtiyaç vardır. Bu iki iplik grubundan oluşturulacak dokuya dik konumda olan iplik grubuna çözgü, yatay konumda olan iplik grubuna da atkı iplikleri adı verilir. Atkılar doku oluşturmada uygulanacak bağlantı çeşidine göre bazı çözgü ipliklerinin üzerinden, bazılarının altından geçer. Çözgü ve atkıların desen oluşturabilmesi için bazı çözgü ipliklerinin yukarıda, bazı çözgü ipliklerinin aşağıda olması gerekir. Çözgü ipliklerinin bu iniş çıkış hareketleri, çözgü ipliklerinin içinden geçirildiği ve farkı çerçevelere sabitlenmiş gücüler ile sağlanır.

Dokunmuş yüzeye uygulanan desen teknikleri

Baskı
Boyar maddelerin belirli bir desen doğrultusunda tek renk veya çok renkli olarak kumaşa aktarılması işlemidir. Boyamada kullanılan boyar maddeler liflerin özellikleri dikkate alınarak baskıda da kullanılır. Tekstil mamullerine üretimin çeşitli aşamalarında, iplik,tops, metraj kumaş veya dikimli ürün halindeyken baskı işlemi yapılabilir. Baskı ürünün tipine ve kullanım amacına uygun olarak çeşitli şekillerde uygulanabilir:
A) Şablon baskı : Çerçeveye gerilmiş şablonlar aracılığıyla uygulanır.
B) Rulo baskı: Desenin bakır silindire gravür edilmesi yöntemiyle uygulanır.
C) Transfer baskı: Tekstil boyalarıyla kağıda basılmış desen sıcak silindirler vasıtasıyla kumaşa aktarılır.
D) Flok baskı: Şablon yada rulo baskı yöntemiyle desene uygun yapıştırıcı basılmış kumaş üzerine çok kısa elyaf kırpıntılarının mekanik veya elektrostatik olarak yapıştırılması işlemidir.

Isıl işlemle uygulanan yöntemler
-Plise: Plise makinesinde bulunan veya isteğe göre ilave edilen kalıplarla ısı vasıtasıyla kumaşta katlama, kıvırma işlemleri yapılarak kumaşa farklı bir görünüm kazandırma amacıyla uygulanır.- Kraşlama: Sentetik malzemenin ısıl işlemle aldığı şekli muhafaza etme özelliğinden faydalanarak uygulanan işlemdir. Kumaş kırıştırılarak ısıl işleme tabi tutulur. Açılıp ramdan geçirildiğinde kırışık efekt elde edilir.
-Gravür desen: Sentetik malzemenin sıcak desenli metal silindirler ile ezilmesi yöntemidir. Günümüzde lazer teknolojisi ile uygulanmaktadır.-Lazer kesme: Sentetik malzemenin yanan kısımlarının sertleşerek açılmaması özelliğini kullanarak lazer ışınlarıyla kesme yapılması suretiyle uygulanan desenlendirme tekniğidir.
İşleme teknikleri
Brode - Nakış
Dikiş makinesi çalışma prensibine dayanan ve renkli ipliklerin desen oluşturacak şekilde uygulandığı desenlendirme yöntemine nakış adı verilir. Tek renk veya çeşitli renkteki ipliklerin kumaş üzerinde desen oluşturup kumaşın alt yüzünde bulunan alt iplik ile ilmelenerek sabitenmesiyle oluşturulur. Simli ipliklerin, pul ve boncukların da kullanımıyla zengin görüntüler el de edilir. Farklı kumaşların ana zemin üzerine desen oluşturacak şekilde adapte edilmesi olan aplike ve kordon ipliklerin desen oluşturacak şekilde kumaşa tutturulması olan suzene gibi işlemler de bu sistemde uygulanır. Desene katılmayan iplikler üst yüzde serbest kalır. Sonradan temizlenir.Kumaşın yatay olarak kullanıldığı çok kafalı makinelerde konfeksiyonlu veya kesim sonrası parça halinde uygulama yapmak mümkündür. Özellikle perdelik kumaşlarda uzun metrajlarda bu iş için üretilmiş dikey sarınımlı makinelerde yapılan üretime brode adı verilir. Brode işlemelerde desen girmeyen iplikler sonradan temizlenir veya desenin içinden yürütülür. İğne vuruş sayısı nakışa göre çok daha azdır.

dokuma kumaşlara uygulanan kalite testleri

Üretilen kumaşın kullanım amacına uygun performansa sahip olup olmadığının anlaşılması için laboratuar ortamında çeşitli kimyasal ve fiziksel testler yapılır. Bu sayede kumaş bir sonraki üretim aşamasına girmeden kullanıma uygunluğu kanıtlanır veya uygunsuzluğu halinde oluşabilecek zarar minimuma indirilir.
Yıkama testi, sürtünme testi, dikiş açma testi, renk haslığı testi,nem iticilik veya emicilik testleri, yanma testi bunlardan bazılarıdır. Laboratuarlarda bu testler için üretilmiş özel makineler kullanılır. Kabul edilebilir haslık dereceleri uluslar arası geçerliliğe sahip kurumlarca belirlenmiştir.

dokuma sonrası yapılan işlemler

Boyama
Kumaşlarda boyama işlemi uygun şartlarda tekstil lif molekülleri ile gerçek bağlar yapan çok karmaşık organik ve kimyasal maddelerle gerçekleştirilir. Tekstil maddeleri elyaftan kumaş haline gelene kadar geçirdiği çeşitli aşamalarda aşağıdaki yöntemlerle boyanabilirler:
-İnsan yapısı elyaflar düzeden çekilmeden önce; çözeltide veya eriyikte boyama
-Elyaf halinde boyama
-Tarak bandı (tops)halinde boyama
-İplik eğrildikten sonra iplik halinde boyama
-Kumaş oluşturulduktan sonra metraj halinde boyama
-Hazır konfeksiyonlu ürün halinde boyama
Rengin materyale aktarılması üç değişik yöntemle yapılır:
1-Çektirme metodu:Tekstil mamulünün uzunca bir süre boyar madde, yardımcı maddeler ve sudan oluşan bir banyoda tutulması yöntemidir.
2-Emdirme metodu: Tekstil mamulünün kısa bir sürede boyar maddeyle hazırlanmış karışımdan belirli bir sıcaklıkta geçirilip fiske edilmesi işlemidir.
3-Elyaf çekim eriyiğinde boyama metodu

Apre işlemleri Tekstil materyalinin ön terbiye ve renklendirme işlemleri sonrası terbiye işletmesiniterk etmeden önce, gördükleri mekanik ve kimyasal tüm işlemlere bitim işlemleri veya apreişlemleri denir. Tekstil ürününe, renklendirme sonrası yapılan apre işlemlerinde amaç;tutumunu, görünümünü değiştirmek ve geliştirmektir.
Kimyasal ve mekanik yollarla uygulanan apre işlemlerinin tamamı her ürüneuygulanmamaktadır. Apre işlemleri yapılırken bazı kriterler göz önünde bulundurulur.Bunlar; ürünün formu, elyafın cinsi, kullanım amacı, kalıcılık derecesi, ürünün incelik vekalınlığıdır. Örneğin sentetik liflerde görülen statik elektriklenme, doğal liflerde meydanagelmez. Bu nedenle statik elektriklenmeyi önleyici apre, sadece sentetik esaslı liflerdenüretilen mamullere uygulanabilir. Kimyasal ve mekanik yollarla apre işlemi yapılırken elyafcinsi göz önünde bulundurulur.
1-Kimyasal apre işlemleri
Tekstil ürününün bir süre kimyasal malzemeyle işlemden geçirilerek apre maddesinin ürüne aktarılmasına kimyasal apre denir.Apre maddesi, bir sıvı içerisinde çözündürüldükten sonra emdirme ya da çektirme metoduyla çalışan bir apre makinesinde materyale aktarılır. Apre maddelerinin tekstil materyaline aktarılmasının hızlı olmasından dolayı kimyasal apreler, kumaş formundaki ürünlere, apre fulardında yapılmaktadır. Bunun nedeni kontinü (sürekli) bir sistem ve hızlı olmasıdır. Bunun dışında çektirme usulü çalışan owerlow, airflow, haspel gibi makinelerde de kimyasal apreleme yapmak mümkündür.
A)Her elyaf tipinde uygulanabilen kimyasal apreler:

-Yumuşaklık Apresi : Sert kumaşları yumuşatmak için uygulanır.
- Sert Tutum Apresi : Yumuşak kumaşları sertleştirmek için uygulanır.- Kayganlık Apresi: İpeksi kayganlık kazandırmak için uygulanır.- Dolgunluk Apresi :Zayıf yapılı kumaşları güçlendirmek ve ağırlaştırmak için uygulanır.- Parlaklık Apresi: Giysilik kumaşlarda parlak bir yüzey oluşturmak için uygulanır.- Kir İticilik Apresi : Kumaşta kiri iten bir film tabakası oluşturur. Uygulandığı kumaşı sertleştirdiği için genellikle döşemelik kumaşlarda uygulanır. - Su İticilik Apresi: Liflerin etrafında hidrofob yüzey oluşturur. Kumaşın gözenekleri kapanmadığı için havayı geçirir ancak su zerrecikleri yüzeyde kalır.
-Güç Tutuşurluk Apresi: Kumaşın alev almasını geciktirmek için uygulanır.
B) Elyaf Çeşidine Göre Uygulanan Kimyasal Apre İşlemleri
1-Selüloz Esaslı ürünler:- Buruşmazlık Apresi: Liflerin amorf bölgeleri reçineyle doldurularak buruşma oranı azaltılır. Sık yıkanmayan ürünlerde tercih edilir.-Saydamlaştırma Apresi: Kumaşa sülfirik asit uygulanarak saydam görüntü elde edilir.
- Antiseptik Apre: Antibakteriyel apre küf koku ve bakteri oluşumunu engeller.
2-Protein Esaslı ürünler:
- Keçeleşmezlik Apresi: Kumaşın çekerek keçeleşmemesi için uygulanır.- Güve Yemezlik Apresi: Protein esaslı malzemeye zarar veren haşereleri uzaklaştırır.
3-Sentetik ürünler: - Antistatik Apre: statik elektriklenmeyi önleyici apre işlemdir - Antipilling Apresi: Kumaş yüzeyinde oluşan lif topaklanmalarını önler. 2- Mekanik Apre İşlemleri
Materyalin kullanım özelliklerini geliştiren apre işlemleridir. Mekanik apre işlemlerinde materyal genellikle kuru halde apre işlemine tabi tutulur. Mekanik apre işlemi için istenilen etkiyi sağlayacak apre makinesi kullanılır. A) Tüm Elyaflara Uygulanan Mekanik Apre İşlemleri- Şardonlama: Kumaş şardon makinesinden geçirilirken makine de bulunan tarayıcı silindirler üzerindeki çelik iğnelere temas ettirilir. Kumaşı oluşturan ipliklerin içersinden lifler dışarı çekilir. Dışarı çıkarılan lifler kumaştanayrılmadığı için kumaş tüylü bir görünüm kazanır.- Zımparalama: Kumaşın zımpara silindirine temas ettirilmesiyle yapılan bitimişlemidir. Zımparalanmış kumaşın yüzeyindeki tüylenme efekti şardonlamaya göre daha kısa ve düzenlidir. Kumaş süede benzer bir görüntü kazanır. -İstim Vererek Fırçalama: Şardonlama ve makaslama gibi mekanik işlemler sonucu kumaş yüzeyinde kalan lifuçuntularını uzaklaştırmak, kumaşı yumuşatmak ve parlatmak için yapılan mekanik bitim işlemidir. Kumaş kuru ya da nemli bir şekilde döner fırçalar arasından geçirilir. Bu fırçalarınkumaşa sürtünmesinden dolayı üzerinde bulunan lif uçuntuları uzaklaştırılır. - Makaslama: Kumaş yüzeyinde bulunan lif çıkıntılarının tamamen uzaklaştırılmasını, yine kumaş yüzeyinde bulunan havların belli bir uzunlukta kesilmesini sağlayan mekanik bitim işlemidir.Traş makinesi olarak da anılan makaslama makinesinde kumaş, makas masasıyla düz ve spiral bıçakların arasında geçirilir. Dönen spiral bıçak sayesinde, kumaş yüzeyindeki lif çıkıntıları ve havlar belli bir uzunlukta kesilir. Böylelikle kumaş yüzeyi pürüzsüz, düzgün bir hal alırken parlaklığı da arttırılır. - Tumbler : Ön terbiye ve renklendirme işlemleri sonucu gramajı düşmüş, yapısal olarakzayıflamış kumaşları enden ve boydan toplatarak ağırlık kazandırmak amacıyla yapılmaktadır.
- Kalandırlama : En az iki adet silindir arasından basınç altında materyalin geçirilmesiyle yapılan bitim işlemidir. Kalandırlama makinesinde ısıtılan silindir ve yüksek basıncın etkisiyle kumaşın parlaklığının artması sağlanır. Ayrıca kumaş ütülenmiş görünüm kazanmaktadır.Kalandırlama pamuklu kumaşlar başta olmak üzere sentetik ve yünlü kumaşlara da uygulanmaktadır.


B) Elyaf Çeşidine Göre Uygulanan Mekanik Apre İşlemleri 1- Selüloz Esaslı
- Sanforizasyon: Ön terbiye ve renklendirme işlemleri sırasında, kumaşta özellikle çözgü yönünde gerilim meydana gelir. Bu gerilim giderilmezse müşterinin kullanımı esnasında daha ilk yıkamada üründe çekme, kısalma meydana gelir. Terbiye işlemleri esnasında meydana gelen bu gerilimi ortadan kaldırmak için kumaş sanforlanır. Sanfor makinesinde kumaş önce enine sonra da boyuna nemli ısı ve keçenin yardımıyla büzdürülür. -Kalıcı Şekil Vermek: Selülozik liflerden üretilmiş kumaşların, yüksek ısıdaki silindirler veya kalıplar arasından geçirilerek belli bir desen ve şekil verilmesidir. Desen gravürlü sıcak kalıplarla uygulanarak kumaş desenlendirilebilir.
2-Protein Esaslı
- Tesbit: Özellikle yünlü kumaşlara uygulanmaktadır. Yüksek sıcaklıktaki su içerisinden gergin, enine açık bir vaziyette kumaşın geçirilerek boyut stabilitesi kazandırılması işlemidir.Yünlü kumaşlarda ve pul tabakası bulunan diğer hayvansal liflerde meydana gelen keçeleşme, (kumaşın en ve boy yönünde kısalması) isteğini, en aza indirmek için yapılmaktadır. Diğer bir ismi krablama olan bu işlem, ön terbiye işlemleri sırasında da yapılmaktadır.- Dekatür: Yünlü kumaşların dikime gitmeden önce gördüğü en son işlemlerdendir. Dekatürleme apresinde amaç, materyali dikime hazır hale getirmektir. Dekatürleme apresiylemateryale belli bir boyut stabilitesi ( sabitliği ) kazandırılır, parlaklığı ve yumuşaklığı artar.- Presleme :Pamuklu kumaşlara yapılan kalandırlama apresinde elde edilen etkileri sağlamak içinyünlü kumaşlara presleme yapılır. Kalandırlamada basıncın fazla olmasından dolayı yünlükumaşlara uygulanamaz. Kalandırlar, yünü ezerek yapay bir parlaklık ve buna bağlı olarakbasık bir görüntü oluşturur. Presleme işlemi, yünlü kumaşlara en çok mulden presmakinelerinde uygulanmaktadır. Preslemeyle yünlü kumaşa, parlaklık ve yumuşaklık kazandırılır.- Ratine :Şardonlanarak ve zımparalanarak tüy tabakası oluşturulmuş yünlü kumaşlara mekanik bir işlemle dalgalı görünüm kazandırılmasıdır. Çok az uygulanan ratine apresi, genellikle fantezi kumaş üretimde kullanılır.- Hav Polisajı: Yüzeyinde hav tabakası bulunan yünlü kumaşlara uygulanılan özel bir bitim işlemidir.Hav tabakasında bulunan ipliklerin açılarak lif haline getirilmesi ve parlatılmasıyla hoş bir görünüm kazandırılmasıdır. Kadife, battaniye, halı gibi ürünlere uygulanır.- Dinkleme:Yünlülerin keçeleşme özelliğinden faydalanarak, kontrol altında yapılan keçeleştirme işlemidir. Dinklenen kumaşın hava geçirgenliği azaldığından daha sıcak tutmaktadır. Ayrıca gevşek dokunmuş kumaşlar daha sıkı bir yapı kazanır.
3-Sentetik Esaslı - Fikse : Sentetik mamüle yüksek sıcaklık altında şekil ve biçim vermek işlemine, fikse denir.Sentetik mamüller terbiye işlemleri esnasında boyut değişimine uğrar. Fikse işlemi terbiyeöncesi ve sonrasında yapılabilir. Terbiye öncesi yapılan fikse işlemiyle mamüldegörülebilecek boyut değişimleri azaltılır. Terbiye sonrası yapılan fikse işlemiyle de mamülünistenilen boyutlara getirilmesi sağlanır.

kumaş kenarı

Dokuma esnasında kumaşın iki kenarındaki çözgü ipliklerinin dağılıp çıkmasını önlemek için kumaş kenarlarında özel örgü yöntemleri kullanılır. Bu yapıyla aynı zamanda kumaşın dokumadan sonra göreceği işlemler esnasında zarar görmesi de önlenmiş olur. Kumaş kenarları 6 ila 12 mm arasında olup kumaş zemininden farklı bir yapı gösterebilir. Kenar örgüsünde firma adı veya kumaş cinsini belirten yazılar uygulanabilir. Bazı kumaşlar dokunurken belli aralıklarla duble kenar örgüsü oluşturulur ve kumaş bu kısımlardan ayrılarak aynı anda çok bantlı ürün elde edilir.
Mekikli makinelerde, mekik atkı ipliğini her iki tarafa da kesilmeden taşıdığı için elde edilen kenar düzgün olur. Mekiksiz makinelerde ise her atkı ipliği atıldıktan sonra kesildiği için açıkta kalan uçlar içeri çekilir veya dönen bir diskten sağılan iki makara ipliği ile leno kenar oluşturulur. Sentetik kumaşlarda makine kenarlarına yerleştirilen havya ile kenarlar yakılabilir. Kenar yazıları bulunan kumaşlarda sadece kumaş kenarında çalışması için ilave kenar jakar makinesi kullanılır.

leno dokuma

Özel çözgülerin ana çözgü iplikleriyle kesiştirilmesi döner gücü yada yarım gücü olarak bilinen sistemle sağlanır. Yarım gücünün ipleri normal bir gücü çerçevesinin gücü gözlerinden geçirilir. Özel çözgüler önce normal bir gücü çerçevesinden geçirilir. Sonra yanındaki ana çözgüyle kesiştirilerek, önde yarım gücü gözünden geçirilir. Özel çözgü ipliği yanındaki ana çözgüyle çapraz duruma girdiğinden, bu çözgülere çapraz çözgü, bu çözgüleri hareket ettiren çerçevelere de ön çapraz veya arka çapraz çerçeveler adı verilir.

Ana çözgü hareketsiz kalırken, arka çapraz çerçeve aşağı inmiş ve yarım gücüyü taşıyan ön çerçeve ön çapraz çerçeve yukarı kalkmışken açılan ağızlık içine atkı atıldığında iki çözgü arasındaki çapraz kesişme sabitlenmiş olur. Ön çapraz çerçeve aşağı inmişken arka çapraz yukarı kalkığında çapraz örgü ana çözgünün diğer yanına geçmiş olacak ve atkıyı sıkıştıracaktır. Bu şekilde açılmış olan ağızlıktan atkı atıldığında yeni bir çapraz oluşumu sabitlenmiş olacaktır

Dokuma ilerledikçe çapraz örgü kumaşa daha büyük uzunluklarda, tezgahın arkasına yerleştirilen özel bir gevşetici mekanizma aracılığıyla, çapraz örgünün daha hızlı beslenmesi sağlanır. Bu sistemle dokunan kumaşa gaze veya leno adı verilir. Çapraz çözgülerin kesiştiği çözgü sayısı veya çapraz örgünün bir hareketi sırasında üst üste atılan atkı sayısı değiştirilerek ve iplikler arasında çeşitli boşluklar bırakılarak desen yapılabilir.
Aşağıdaki resimlerde döne gücü çerçevelerinin hazırlanışı ve çözgü ipliklerinin takılması işleminin aşamaları gösterilmiştir.

dokuma makinelerinin sınıflandırılması

DOKUMA MAKİNELERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Dokuma makinelerinin sınıflandırılmasını çeşitli şekillerde yapmak mümkündür.
· Faz sayılarına göre sınıflandırma:
a)Tek fazlı
b)Çok fazlı: - yuvarlak dokuma makineleri
- düz çok fazlı dokuma makineleri
· Atkı atma sistemine göre sınıflandırma: a)Mekikli dokuma makineleri
b)Mekikçikli dokuma makineleri:Tek veya çok mekikçikli makineleri kapsamaktadır.
c)Kancalı dokuma makineleri d)Hava jetli dokuma makineleri
e)Su jetli dokuma makineleri
· Ağızlık açma mekanizmalarına göre sınıflandırma: a)Eksantrikli (Kamlı) dokuma makineleri b)Armürlü dokuma makineleri c)Jakarlı dokuma makineleri
A)Faz sayısına göre sınıflandırma: a) Tek fazlı dokuma makineleri : Makinenin tek bir kursunda temel dokuma işlemleri olan ağızlık açma, atkı atma ve tefelemeyi bir kez gerçekleştiren makinelerdir. Tezgah üzerinde aynı anda ikinci bir ağızlık açma, atkı atma veya tefeleme yapılması mümkün değildir.Endüstride kullanılmakta olan dokuma makineleri tek fazlı sistemlerdir. b) Çok fazlı dokuma makineleri: Bir dokuma makinesinde, aynı anda farklı yerlerde birden fazla dokuma işlemi gerçekleştiriliyorsa, bunlara çok fazlı dokuma sistemleri denir. Bu makinelerde birden fazla dokuma ünitesi senkronize edilmiştir. Aynı anda birden daha fazla yerde ağızlık açılarak, atkı atma ve tefe vurma işlemleri de yapılmaktadır. Çok fazlı dokuma makineleri kendi aralarında ikiye ayrılmaktadır:
1-Yuvarlak dokuma makineleri: Çuval ve ambalaj sanayisinde kullanılan tüp kumaş üretimi için geliştirilmiştir. Dört veya sekiz mekiğin birbiri ardından yuvarlak bir mekik yolu izleyerek dalgalı bir ağızlığın içinden geçtiği makinelerdir. Elektromanyetik bir blok dairesel hareket eder . Metal mekikçikleri kendine çekerek atkıları taşıtır. Tefe vuruşu dişli bir silindir ile yapılır.
2- Düz çok fazlı dokuma makineleri: Bu makinelerde dokuma işlemi aynı anda bir çok yerde yapılır. Küçük atkı taşıyıcılar önlerine açılan ağızlıkta ilerleyerek, bir atkılık iplik uzunluğunu kumaş enince taşırlar. Ağızlık adedi yerleştirilen atkı adedi kadardır. Tefeleme sürekli olup, genellikle profilli dönel bir tarak ile gerçekleştirilir. Çalışma hızı çok yüksek olmayan buna karşılık atkı kayıt hızı 2000m/dak. Civarında bulunan makinelerdir. Sıra ağızlıklı ve dalga ağızlıklı sistemler düşünülmüş olmakla birlikte ticari bir önem kazanamamışlardır.
B)Atkı atma sistemlerine göre sınıflandırma
· Mekikli dokuma makineleri, modern makinelere oranla üretim yavaşlığı ve kullanım zorluğu nedeniyle yavaş yavaş kullanımdan kalkmış olsalar da gerçek kumaş kenarının elde edilmek istendiği durumlarda veya yüksek üretim hızlarına gerek duyulmadığı durumlarda mekikli tezgahlar kullanılmaktadır.
Mekikli dokuma makinelerinde mekik ve üzerinde taşıdığı atkı ipliği,ağızlığın her açılışında,makinenin sağ ve solunda bulunan mekik yuvaları arasında hareket etmektedir.Bu işlem masura üzerindeki atkı ipliği bitinceye kadar devam eder. Mekik üzerindeki masura boşaldığında,masura otomatik olarak değiştirilir. Mekik çeşitli vuruş tertibatları kullanılarak fırlatılabilmektedir.
Mekik, gövdesi sert ağaç veya plastik döküm malzemeden yapılmış, uçları sivriltilerek çelik uç takılmış, üzerinde atkı masurasını taşıyan, dikdörtgenler prizması biçimli atkı taşıyıcı elemandır. Mekiklerin ağırlıkları 300-900 gr arasında değişmektedir.
Mekik, atkı masurasını üzerinde taşımaktadır.Dolayısıyla mekik, endirekt bir taşıyıcı elemandır. Her mekik bir masura taşımaktadır. Bu durum tek renk ve tek cins atkı ipliği ile çalışmayı zorunlu kılmaktadır. Mekikli dokuma makineleri tek mekikli ve çok mekikli (kasalı) olarak ikiye ayrılır.
Tek mekikli dokuma makinelerinde masura boşalıncaya dek atkı atımı mekik yuvaları arasında devam eder. Masura bitince otomatik batarya tertibatı ile değiştirilir. Tek tip iplikle dokunan düz kumaşların dokunmasında kullanılır.
Üst üste yerleştirilmiş, bir tarafta veya her iki tarafta iki veya daha çok yuva bulunan mekikli tezgahlara, kasalı veya düşey yuva hareketli tezgah denir. İki veya daha fazla renkli iplik kullanılması gereken kumaşlar için kullanılır. Genellikle her yuva içinde değişik renkte iplik mekikler yerleştirilir. Kasalar dikey veya silindirik olarak hareket eder. Ağızlıkta kullanılacak uygun mekik vurucu kolun seviyesine getirilir. 2x1 kasalı tezgahta, tezgahın bir tarafında 2 yuva diğer tarafında bir yuva bulunur ve iki renkli dokuma yapılabilir. 4x4 kasalı tezgahta, tezgahın her iki tarafında 4er yuva bulunur. 7 renk atkı ipliği kullanılabilir.Harekette olan mekiğin girebilmesi biçin bir yuva daima boş bırakılır.

· Mekikcikli dokuma makineleri, mekikli dokuma makinelerinde üretim hızının arttırılabilmesi için atkı atma işleminin, mekikten çok daha küçük bir elemanla yapılması düşüncesinin ortaya çıkması ile 1952 yılında ticari olarak piyasaya çıkarılmışlardır. Mekikcikli dokuma makinelerinde, üretim, verimlilik ve hız, mekikli tezgahlara göre oldukça üstündür. (Genel olarak mekiklilerde ortalama hız 150-200 m/dak ; mekikciklilerde ise 400-540 m/dak civarındadır). Mekikcikli dokuma makinelerinde ipliğin bir taşıyıcıya aktarılmadan bobinden geliyor olması ara vermeden uzun metrajlı çalışma imkanı sağlarken, mekikçiğin mekikten yaklaşık on kat küçük olması atkı atım hızını arttırmıştır.
Mekikçikler gövdeleri sertleştirilmiş ve taşlanmış çelik veya özel alaşımlı metallerden yada sentetik maddelerden yapılabilmektedir. Özellikle karbon kompozit malzemeden yapılmış mekikçiklerin ağırlıkları çok düşük seviyelerde olduğundan makinenin hızının arttırılması sağlanabilmektedir. Mekikçikler yaklaşık olarak, 9 cm boyunda, 14 mm eninde, 6 mm yüksekliğinde ve 40-70 gr arasındaki ağırlıklara sahiptir (kompozit malzemelerden yapılmış mekikçiklerin ağırlığı 10 gr’a kadar düşürülmüştür). Ağır mekikçikler kalın atkı ipliği ile çalışmada, hafif mekikçikler ise ince atkı ipliği ile çalışmada idealdirler.
Mekikcikli dokuma makinelerinde, birden fazla mekikçik bulunmaktadır. Mekikcikli tezgahlarda bulunan mekikçik sayısını kumaş eni belirlemektedir. Yani,tezgaha yerleştirilecek mekikçik sayısı, dokuma makinesinin eni ile doğru orantılıdır. Dolayısıyla tezgah eni arttıkça kullanılabilecek mekik sayısı artmaktadır.
Mekikcik seçimi, dokuma tezgahının çalışma hızının daha da önemlisi çalışılan iplik cinsine bağlı olarak yapılmalıdır. Dokumada uygun mekikçiğin kullanılması elde edilen kumaşın kalitesinin ve dokuma performansının artmasını sağlamaktadır.
· Kancalı dokuma makineleri çalışma durumuna ve özelliklerine göre çeşitli guruplara ayrılır.
1. Kanca sayısına göre: Tek Kancalı, Çift Kancalı
2. Atkı transfer sistemine göre: Gabler, Dewas
3. Kanca tipine göre: Sert, Esnek, Teleskobik
4. Faz sayısına göre: Tek fazlı, İki fazlı
Esnek kancalı dokuma makinelerinde kanca başları esnek bant vasıtasıyla sevk edilir. Bu bantlar çelik şeritlerden veya sentetik maddelerden yapılır. Kancalardan biri atkı ipini alarak kumaşın orta noktasına kadar taşır. Karşı yönden gelen kanca taşınan ipliği alır ve hareketi tamamlar. Kancaları taşıyan bantlar kıvrılarak sarılma hareketi yaparlar. Bu nedenle esnek kancalar fazla yer kaplamaz. Ancak esnek kancaların ağızlık içinde kılavuzlanması gerekir. Kılavuzlama nedeniyle zamanla aşınmalar söz- konusu olmaktadır.
Hava jetli dokuma makineleri günümüzde kullanılan en hızlı sistemdir. Bu sistemde atkıyı taşıyıcı bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse üretim acısından diğer sistemlere göre avantajlıdır. Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik bükümünün açılma riski fazladır. Hava jetli ile atkı atmada önce atkı bir bobinden sağılarak gerilim düzenleyiciden geçirilir. Daha sonra atkı ölçme cihazı bir atkılık ipliği ölçerek atıma hazır hale getirir.Atkı ipliği ana jet içerisinden püskürtülerek atkı atımı gerçekleşir. Geniş enli tezgahlarda ana jet dışında tarak önlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır. Hava jetli tezgahın bir özelliği de tarak yapısının oyuklu şekilde olmasıdır. Bunun nedeni püskürtülen havanın dağılmadan en uzak noktaya kadar gönderilebilmesidir
· Su jetli dokuma makineleri Atkı atma yönteminin haricinde su jetli dokuma makineleri görünüş bakımından klasik tezgahların yapısından pek farklı değildir. Atkı, çapraz bobinden sağılıp, gerilim düzenleyicisinden geçtikten sonra, gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp atkı atma ağzına iletilir. Su jetli tezgahlarda, kapanan valfli ağız veya açık ağız kullanılabilmektedir. Hiçbir hareketli parçası bulunmayan açık ağız, basit olmasına karşılık su tüketiminin fazlalığı ve atkı aralarında su sızıntısı nedeniyle mahzurlu sayılabilir. Atkının kaydı sırasında sıvı, ağızdan püskürtülene kadar pompa tarafından ivmelendirilir . Sıvının fırlatılışı atkı kaydının sağlanabilmesi için kompakt bir jet formunda olmalıdır. Ağızlıkta yüksek bir hızla hareket eden atkı ipliği tüm çözgü enini kat ettikten sonra, frenlenmeli ancak bu çok ani bir biçimde yapılmamalıdır. Öte yandan kısalma veya kıvrılmayı önlemek için bir parça gerilimin sürdürülmesi önemlidir. Su jetli tezgahlarda atkı atma sistemi pompa, jet ve valf olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır.
C) Ağızlık açma mekanizmalarına göre sınıflandırma
· Eksantrikli (kamlı) ağızlık açma mekanizmaları:
Genellikle basit yapılı örgüler için kullanılan 4,5,8,10,12 çerçeveli makinelerdir. Ağızlık hareketi alt mile takılan kamların profillerine uygun olarak meydana getirilir. 8 veya 10 atkı yüksekliğinde raporlar dokuyabilirler. Ayrıca türlü taharlar yapılarak örgü raporunun genişliğini artırmak mümkündür. Alt milden dişlilerle tahrik alan bir ara mile kamlar takarak atkı raporu da yükseltilebilir. Bakım maliyetleri azdır. Oldukça hızlıdırlar. Basit güçlü olduklarından kumaş hatalarına sebep olmazlar ancak sınırlı desen imkanına sahiptirler. Ayrıca örgünün değiştirilmesi oldukça zahmetlidir. Bu nedenle uzun süre aynı örgü kullanılarak üretim yapılan alanlarda tercih edilirler.
Eksantrikli dokuma makinelerinde çerçevelere kumanda edecek eksantrikler örgünün armür planına göre hazırlanır ve eksanrik miline yerleştirilir. Uygulanmak istenen örgünün öncelikle raporu, tahar planı ve armürü çıkarılır. Amür planında görülen her çerçeve için eksantrikler hazırlanır.
· Armürlü ağızlık açma mekanizmaları:
Armürlü mekanizmaların desenlendirme olanağı çok daha geniş olup, 12,16,20,25 ve çok özel durumlarda 33 hatta 45 çerçeveye kadar dokuma yapmaları imkanı vardır. Bütün çerçeveler bir kam veya krank tahrikli kaldırma mekanizmasıyla hareket ettirilir. Fakat çerçevelerin kalkış düzeni, belli bir kumaş örgü raporu için hazırlanan desen zinciri, delikli kart veya program bandıyla kontrol edilir. Çerçeve sayısının belli olduğu bir durumda, kartonun veya desen zincirinin uzunluğu artırılmak suretiyle örgü raporunun yüksekliği çok büyütülebilir. Buna taharlama olanakları da ilave edilince armürlü sistemlerle çok geniş desenleme olanakları elde edilir.
Armür makinelerinde temel çalışma prensibi aynı olmakla beraber kumanda sistemlerine ve hareket iletimlerine göre sınıflandırılır.
Negatif hareketli armürlerde dokuma çerçeveleri sadece yukarı kaldırılır.Çerçevelerin geri hareket yaylarla sağlanır.Pozitif hareketli armürlerde dokuma çerçevelerinin yukarı kaldırılması ve geri hareketi armür tertibatıyla gerçekleşir.Ağır gramajlı kumaşlarda tercih edilen sistemdir.

Tek kurslu armür makinelerinde makinenin her bir devrinde bir atkı atılır. Atkı atma hızı düşüktür.
Çift kurslu armürlerde makinenin bir devrinde iki atkı atılır. Günümüzde kullanılan modern dokuma makineleri genellikle bu sistemle çalışır.
Mekanik kumandalı armürlerde desen çerçeve hareketlerine zincir veya kartonla aktarılır. Delikli kartonlarla kumanda edilen armür makinelerinde kumaşın örgüsüne ve desenine bakılarak üzerine delikler açılmış bir dizi karton kullanılır. Desen zincirleriyle kumanda edilen armür makinelerinde armür planına göre dizilen çelik rolelerle hareket sağlanır.

Elektronik kumandalı armürlerde mekanik armürlerdeki kart veya zincirler yerine manyetik kumanda çubukları bulunur. Manyetik bloklar elektronik desen hafızası veya direk mikro işlem birimiyle bağlantılı çalışır. Desen bilgileri elektrik sinyalleri olarak doğrudan manyetik çubuğa gönderilir. Tırnak alıcı disk üzerindeki boşluğa girince alıcı disk ana mil tarafından döndürülür. Alıcı diskin dönmesiyle çerçevelere hareket iletimi başlar. Tırnak çentiğe girmediğinde çerçeveler durumlarını korur. Elektronik kumandalı armürlerde mikro işlemli bir kumanda aleti bulunur. Tüm hareketler bu kumanda aleti ile kontrol edilir.

Jakar makineleri
Desen kabiliyeti en yüksek olan dokuma makineleridir. Tezgahın üst kısmına kurulmuş bir ilave şasiye monte edilen jakar makinesi vasıtasıyla, çözgü ipliklerini tek tek kontrol etmek, mümkün olmaktadır. Bunlar bir program dahilinde bireysel gücü gruplarını işletirler. Kenar jakarları daha az sayıda gücü için üretirler. Jakar büyüklüğünü kanca sayılarıyla vermek daha yaygındır. Çünkü her kanca, bir grup gücüyü kontrol etmektedir. Armürlü tezgahlardan daha yavaş çalışır.
Jakar mekanizmasının çalışma prensibi gücü tellerine, dolayısıyla her çözgü ipliğine ayrı ayrı kumanda etme amacına dayanır. Ana elemanları;iğneler, platinler, bıçaklar, malyon tahtası, pedal ve havandır. Çözgü ipliklerini taşıyan gücülerin jakar makinesine bağlantısı harniş ipleri ve platinlerle sağlanır. Harniş iplerine bağlanan gücü tellerinin altında ağırlıklar asılıdır. Harnişlerin üst uçları desene göre gruplandırılarak her grup bir platine bağlanır. Platinler bir platin tablası üzerinde bulunur. Platin kancalarının altında ise bıçak bloğu yer alır.
Tomruk, üzerinde dönen desen kartonu iğne bloğuna bastırır. Kartonun üzerindeki deliklere isabet eden iğneler içeri girer. Bu iğnelere ait platin kancaları bıçak bloğunun çalışma sahası içinde bekler. Bu şekilde desene göre gruplar oluşturulduğunda , bıçaklar yukarı kalkarken doğal olarak kendi sahası içindeki platinleri de yukarı kaldırır. Bu platinlere bağlı olan harnişler de yukarı kalkacağından desene uygun bir ağızlık açılmış olur. Desene göre kartondaki delinmemiş kısımlara denk gelen iğneler, tomruk baskısını kendi çalışma sahası içindeki platinlere iterek onları bıçak bloğunun hareket sahasından çıkarır. Böylece desene göre kalkmaması istenen çözgü iplikleri aşağıda kalır. Mekanizmadaki bir adet iğne ve platin desen raporundaki bir adet çözgü ipliğine hareket verir. Genellikle bir platine birden fazla çözgü ipliği bağlanarak simetrik veya düz tekrar eden desenler oluşturulur.
Atkı atımından sonra gücünün alt deliğine bağlı ağırlıklar ile çözgü iplikleri aşağı iner. Jakar tezgahında çözgü sıklığı ve iğne sayısı, dokunacak desen raporunun büyüklüğü açısından önemlidir. Jakar tezgahlarında 200lü, 400lü, 1200lü, 1312li, 1600lü,1760lı ve 2400 iğneli jakar sistemleri mevcuttur. Daha fazla kancaya ihtiyaç duyulursa iki jakar makinesi yan yana kullanılabilir.
Jakar makineleri tek silindirli ve çift silindirli olarak ikiye ayrılır.
Tek silindirli jakar makinelerinde rapordaki her çözgü ipliği için bir iğne ve bir kanca bulunur. Bir kanca dizisini kaldırmak için bir bıçak olması gerekir. 600 iğneli bir jakarda her sırada 50 iğne bulunduğuna göre 600:50= 12 iğne sırası var demektir. Her sırada bir bıçak olduğuna göre 12 tane de bıçak olması gerekir. Bıçak şasisi her atkı ipliğinde bir defa aşağı ve yukarı hareket yapar. Jakar silindirleri 4,5 veya altı köşeli olur. Silindirin yüzeyi deliklerle kaplıdır üzerine rapordaki atkı ipliği sayısı kadar delikleri bulunan ve uçlarından birbirlerine bağlanarak sonsuz hale getirilmiş kartonlar geçirilmiştir.
Çift silindirli jakar makinelerinde her harniş kaytanının bağlı bulunduğu çözgü ipliği için iki iğne dolayısıyla iki kanca bulunur. 600 çözgü iplikli bir jakarın 1200 iğnesi ve 1200 kancası vardır. Silindirlerden biri tek numaralı diğeri çift numaralı atkı ipliklerinin deseni delinmiş olan kartonları kontrol eder. Tek ve çift silindirli sistemin hareket mekanizmaları aynı olmakla beraber çift silindirli makineler daha hızlı çalışmaktadır. Günümüzde modern makinelerde karton yerine elektronik desen sistemleri kullanılmaktadır.
Dar dokuma makineleri

Seri üretim yapmak üzere tasarlanmış dar ende kumaş veya pasajlar halinde bölgesel kumaşlar yaparak çeşitli özellikte bantlar, etiketler dokuyan özel dokuma makineleridir. Dar dokuma ürünleri giyim sanayinde, ev tekstilinde dekoratif ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle kullanılır. Kurdeleler, ekstraforlar,kenar şeritleri,biyeler, etiketler dar dokuma ürünleridir.
Dar dokuma makineleri diğer dokuma makinelerinden farklılıklar gösterir. Çözgüsü doğrudan uygun boyutlarda dokuma levendine sarılır. Dokuma makinesinde her pasajın çözgüsü bağımsız olarak çalışır.Atkı makaralı (mekikli) veya iğneli atkı atma sistemlerine göre atılır.
Mekikli atkı atma sistemi çok renkli etiket makinelerinde kullanılır. Mekik adı verilen yarım elips şeklindeki aracın içine yerleştirilmiş küçük makaralara sarılı atkı ipliği vardır. Her dokuma pasajının yanında o bantta atkı atmayı gerçekleştiren tek mekik veya renkli atkı atabilmek için düşey yuva hareketi yapan birden fazla mekik vardır.
İğneli atkı atma sisteminde her pasaj için orak biçiminde, açılı bir dönüş hareketi yapan bir iğne ve ve atkı ipliğinin karşı kenarda tutunabilmesi için yardımcı bir kancalı dilli iğnesi vardır. Atkı ipliğini taşıyan kancanın ucu deliklidir ve mekiksiz dokuma makineleri gibi ipliği bobinden çekerek her iki tarafa da atabilir. Delikli kanca atkı ipliğini ağızlıktan geçirip geri dönerken atkı ipliğinin karşı tafta tutunabilmesi için kanca dilli bir örme iğnesi çözgü yönünde yatay bir hareketle atkı ipliğini ilmekleyerek kenar oluşturur.Her pasaj için ayrı atkı atma sistemine sahip olmayan dar dokuma makinelerinde etiketler bütün halinde dokunur. Sentetik etiketlerde makine üzerine yerleştirilen yakma aparatları sayesinde etiketler şeritlere ayrılır
Havlu dokuma makineleriHavlu dokumacılığı Türkiye’ye has dokuma tekniğiyle dünya çapında kabul görmüş ve Türk tekstil sanayinde önemli bir yer edinmiştir. Dokuma havlu kumaşlar tek veya çift yüzlü olarak üretilen kesilmemiş ilmek havlı yumuşak ve pamukludur. Kumaşın dokumasında atkı ve çözgü iplikleri haricinde hav iplikleri kullanılır. Hav ipliği tek yüzlü havlu yapısında sadece ön yüzde (İngiliz havlusu), çift yüzlü havluda ise her iki yüzde (Türk havlusu) hav oluşturur. Havı oluşturacak ipliğin, kumaşın nem çekme ve yumuşaklık özelliklerine sahip olması için az bükümlü ve pamuk olması tercih edilir.
Havlu kumaşının dokunmasında biri zemin çözgüsü diğeri hav çözgüsü olmak üzere en az iki çözgü levendi kullanılır. Zemin çözgüsü gergin hav çözgüsü ise gevşektir. Hav çözgüsü zemin çözgüsünden en az dört kat uzundur. Bu ekstra uzunluk kumaştaki ilmekleri oluşturur
Havlu dokuma makinelerinde ilmek havı ,tefenin hareketi ve çözgünün bırakılması ile oluşur. Havlu dokuma tezgahlarında değişik kurslu tefe hareketine sahip dokuma makineleri kullanılır. Bu makinelerde tefeyi hareket ettiren krank mili olduğu halde ayrıca bir eksantrik konarak tefenin iki veya daha fazla hareket yapması sağlanır. Eksantrik hareket vermediğinde tefe kumaşa doğru ilerletir ancak kumaş hattına yaklaşmaz.Buna kısa kurs denir. Eksantrik tefeye hareket verdiğinde tefe kumaş çizgisine kadar hareket eder ve atkıyı kumaşa dahil eder. Buna uzun kurs hareketi denir.Kısa kurs hareketi birden fazla tekrar eder bu esnada atılan atkılar birikir. Uzun kurs hareketiyle çözgüsü gergin olan zemin atkılar sıkışarak zemini oluştururken çözgüsü gevşek olan hav iplikleri toplanarak ilmeği oluşturur
Kadife dokuma makineleri
Kesilmiş havlı yüzeye sahip kumaşlardır. Atkı ve çözgü yönünden hav oluşturulabilir. Atkı yönünden havlı kumaşlara atkı kadifesi çözgü yönünden havlı olanlara ise çözgü kadifesi denir.
A)Çözgü kadifesi üretimi
Çözgü kadife üretiminde düz kalitelerde biri zemin diğeri hav çözgüsü olmak üzere en az iki çözgü levendi, desenli kalitelerde bir zemin çözgü levendi ve renkli hav ipliklerinin bulunduğu cağlık kullanılır. Tek kat çözgü kadifesinde tek ,çift katlı çözgü kadifelerinde iki zemin çözgüsü vardır. Jakarlı kadifelerde farklı bölgelerde farklı renkte ipliklerin kullanım miktarları değişiklik gösterdiği için hav iplikleri için cağlık kullanılır. Çift katlı çözgü kadifesinde hav çözgüleri bir üst örgüde bir alt örgüde bağlantı yapmak suretiyle iki kumaş arasında bağ oluşturur. İki kumaş arasında dikey durumdaki hav çözgüleri makineden ayrılırken ortadan bıçakla kesilir. İki havlı kumaş elde edilir. Çıkan kumaş makastan geçirilerek havları düzgünleştirilir. Normal dokuma makinelerinde tek mekikle oluşturulan iki kumaş arasında bağlantı yaparak üretilebildiği gibi, çift mekikle ve iki ağızlıkla çalışan modern dokuma makinelerinde de üretilirler.
ek katlı çözgü kadifesinde havlar, hav çözgüleri yukarı kalktığında arasına giren ve ucunda bıçak bulunan çelik çubuklar aracılığı ile oluşturulur. Hav çözgülerinin oluşturduğu ağızlıktan teller geçirilir. Hav çözgüleri alt ağızlık konumuna inip atkılarla birleştikten sonra şekildeki tellerin etrafını kaplarlar. Tellerin enine kesiti aynı zamanda ilme şeklini ve enine kesitteki yükseklikleri de ilme yüksekliklerini belirler. Teller kumaş içerisinden çekildiklerinde ilmeler oluşur. Tellerin hareketini kontrol eden özel mekanizma telleri çok hızlı bir şekilde atılan atkı ipliği ile aynı hızda ağızlık içerisine yerleştirir ve yavaşça geri çeker. Tellerin üst yüzeyi bıçak ağzı şeklinde yapılmışsa telle kumaş içerisinden çekilirken ilmekler kesilip demet halini alacaktır. Kesici olmaması halinde ise ilmekler oluşacaktır. Hav çözgülerinin oluşturduğu yüksek ağızlığa tel girdiği anda, zemin çözgülerinin oluşturduğu daha geniş ağızlığa da atkı ipliğinin yerleştirilmesi gerekir. Tellerin sonundaki delikler tellerin hareketini sağlayan mekanizma uzuvları ile bağlantıyı sağlar. Bu mekanizmalar için dokuma makinesinin bir tarafında dokunan kumaş genişliği kadar bir boşluğa ihtiyaç vardır.
B)Atkı kadifesi üretimi
Atkı kadifelerinde hav oluşumu hav ipliklerinin yuvarlak bir bıçak sistemi ile kesilmesi yoluyla elde edilir. Zemin atkısı zemin çözgüsü ve en az bir hav atkısından oluşan üç iplik sistemiyle üretilir.İlave hav atkıları zemin örgüsüyle bağlantılar yaparak uzun yüzmelerle desen oluşturur. Bu uzun yüzmeler bıçakla kesilerek havları oluşturur.
Halı dokuma makineleri

Makine halıları dokuma makinelerinde kalın bir zemin üzerine hav bağlanması prensibiyle oluşturulur. Halı yapılarını oluşturan iplikler:
a) Zemin çözgüsü: Zemin örgüsünü oluşturur. Tek leventten gelir.
b) Hav çözgüsü: Cağlıktan alınır. Havları oluşturur.
c) Dolgu çözgüsü: Halının iki yüzünden de görünmez. Zemin çözgüsünden daha gergindir. Hav ipliklerini sıkıştırır ve kalınlık sağlar.
d) Atkı ipliği: Zemin çözgüsüyle birlikte halının taşıyıcı zeminini oluşturur.
Çözgü kadifesi tekniği ile çift katlı veya tek katlı olarak üretilirler.
Halı dokumalarında hav V tipi bağlantı, W tipi bağlantı ile yapılabildiği gibi imalattan sonra havlar farklı yüksekliklerde kesilerek gravür halı veya ilmeler hiç kesilmeden buklet halı elde edilebilir. Makine halıları üretildikleri konstrüksiyonlara göre Akminster halısı Wilton halısı,Şenil halı,Kadife halı,İskoç halısı, Brüksel halısı, Kord halısı, Goblen halı gibi çeşitli isimler alır.
Halı dokunduktan sonra yüzeyinin daha parlak görünmesi için apre yapılır.Kenarları overlok makinesi ile dikilir. Saçakları dikilir. Hav ipliklerinin çıkmasını önlemek ve daha kalın görünüm vermek için tabanı özel yapıştırıcılar ile kaplanır.
Halı dokuma tezgahları geniş enli, ağır ve düşük üretim kapasitesine sahip makinelerdir. Tezgah yapılarına bağlı olarak üç şekilde çalışırlar:
1- Tek mekikli ve tek ağızlıklı tezgahlardır.Devreye giremeyen hav çözgüleri dışarıda kalır ve sonradan temizlenir.
2- Devreye girmeyen hav çözgüleri her iki halının zemin ve havları arasında gizlenir.
3- Devreye girmeyen hav çözgüleri sadece alt halının zemininde gizlenir. Üretimden çıkan iki halının ağırlıkları farklı olur.
Zemin çözgüsü ve atkı sadece taşıyıcı iskeleti oluşturur. Desenlendirme sadece hav çözgüleri ile yapılır. Halı tezgahlarında 1200’lü 1344’lü, 1396’lı veya 896’lı jakar mekanizmaları kullanılır. Harniş dizimi genellikle her hav çözgüsüne 1 platin verilerek yapılır. Bu nedenle tek jakar tertibatı yeterli olmaz 4 veya altı jakar bir arada kullanılır.

temel dokuma prensipleri

Genel kumaş dokuma tekniği,birbirine dik konumda tutulan iki iplik grubunun çeşitli düzenlerde kesişmesi, birbiri içerisinden geçirilmesi ile doku oluşturma olarak tanımlanabilir. Bu sistemde en az iki iplik grubuna ihtiyaç vardır. Bunlardan oluşturulacak dokuya dik konumda olan iplik grubuna çözgü, yatay konumda olan iplik grubuna da atkı iplikleri adı verilmektedir. Önceden makinede çalışabilme niteliğine getirilmiş olan çözgü ve atlı ipliklerini, mekanik olarak örgü bağlantılarıyla birleştirerek bir tekstil yüzeyi meydana getiren makinelere dokuma makineleri denir.
Dokuma genel olarak üç temel prensibin birbiri ile uyumlu bir şekilde bir tezgah üzerinde toplanması ve çalıştırılması sonucu gerçekleştirilmektedir ve bu işlemlere temel dokuma prensipleri denilmektedir. Dokumada çözgü iplikleri birbirine paralel olarak belli bir sayıda ve yan yana bulunurlar.
Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdir.
Dolayısıyla bir dokuma işleminde 3 temel ve 2 yardımcı safha olduğu göze çarpar. Aynı zamanda dokumanın da üç temel prensibi olarak bilinen bu mekanizmalar, -Ağızlık açma mekanizması, -Atkı atma mekanizması ve -Tefe vurma mekanizması olarak sıralanabilir.
ayrıca dokumadaki yardımcı mekanizmalar ise, -Çözgü salma mekanizması, -Kumaş çekme ve sarma mekanizması, şeklinde özetlenebilir. Bunların dışında temel dokuma işlemlerine dikkat edildiğinde, bir dokuma kumaşın oluşturulması için üç temel elemanın gerekli olduğu görülebilir. -Ağızlığı oluşturan gücüler, -Ağızlıktan atkı ipliğini geçiren bir atkı taşıma elemanı, -Atılan atkıyı kumaşa tefeleyen tarak.
Dokumada çözgü iplikleri, çözgü levendinden sağılmaktadır. Çözgü köprüsünden geçerek dokuma bölgesine gelen çözgüler çerçevelere asılı gücü gözlerinden birer, taraktan ise tek tek veya gruplar halinde geçirilirler. Çerçeveler iki gruba ayrıldığı zaman oluşan üçgen kesitli çözgü ağızlığının tepesini kumaş çizgisi, tabanını ise tarak belirlemektedir.Tarağın her tefe vuruşunu gerçekleştirdikten sonra kumaş çekme tertibatı belirli bir sarım yaparken yine uygun bir miktar çözgünün salınması gerekir.
-Ağızlık Açılması
Her çözgü ipliği bir gücü gözünden geçirilmiştir. Dokunacak kumaşın örgüsüne uygun olarak bir atkı atıldığı zaman bu atkının üzerinde bulunması gereken çözgüler bu gücüler vasıtasıyla yukarı kaldırılırlar. Ağızlık açma mekanizmalarının görevi atkı taşıyıcının arasından geçeceği ağızlık adı verilen bir açıklık meydana getirmek ve her atkı için bunu yeniden oluşturmaktır. Ağızlığın oluşturulabilmesi için en az iki çözgü grubuna yani en az 2 çerçeveye ihtiyaç vardır. Dokuma tezgahlarında ağızlık dört şekilde açılır:1-Alt ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmı hareketsiz dururken diğerlerinin aşağıya çekilmesi ile oluşturulan ağızlıktır.
2-Üst ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmı hareketsiz dururken diğerlerinin yukarıya çekilmesi ile oluşturulan ağızlıktır. Negatif ağızlık açma sistemi de denen bu sistemde ağızlık yukarı doğru açılır, gücülerin altında asılı olan ağırlıklar veya yaylar vasıtasıyla aşağı çekilir. Çözgü ipliklerinin bir bölümü sabit kaldığı için sürtünme minimumdur. Bu nedenle yüksek hızda çalışan makinelerde tercih edilir.
3- Alt-üst ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmının yukarı, bir kısmının aşağı çekilmesiyle oluşturulan ağızlıktır. Pozitif ağızlık açma sistemi olarak da bilinir.
4-Çift ağızlık: Genellikle kadife ve halı makinelerinde kullanılan bu ağızlık şeklinde aynı anda iki ağızlık birden açılır.Bu ağızlıklardan aynı anda iki mekik geçer.

- Atkının Atılması
Çözgünün iki tabakaya ayrılması ile oluşan ağızlığın içerisinden atkı ipliği bir taşıyıcı vasıtasıyla geçirilir. Bu bir mekik, mekikçik ya da kanca olabileceği gibi hava veya su-jeti gibi akışkan malzemede olabilir.
- Tefe Hareketi
Yeni atılmış olduğu için kumaştan ayrı bulunan atkı ipliğini iterek, kumaşa dahil etmek için dişlerinden çözgü iplikleri geçirilen tarak ile tefeleme veya tefe vurma işlemi gerçekleştirilir. Yeni atkı ipliğinin kumaşa dahil edildiği yere ‘kumaş çizgisi’ veya ‘’kumaş sınırı’’denilmektedir. Dokuma makinelerinde tefe üzerine takılı olan tarak çözgü istikametinde salınım hareketi yaparak çalışır. Tefe arka ölü konumdayken atkı atma işlemi yapılır. Ön ölü noktaya geldiğinde kumaşı sıkıştırır.
-Çözgü salınımı
Çözgü iplikleri sabit tutmak için çözgü iplikleri frenlenir. Başka bir deyişle çözgü frenleri, levendi çözgü çekilme esnasında frenler. Atkılar çözgülere bağlandıkça, tezgahtaki çözgü boyu kısalacağından levende sarılı çözgü iplikleri ileri doğu bırakılarak, gerekli çözgü uzunlukları dokuma tezgahına beslenir. Bu işleme çözgü salınımı denir. Çözgü salınımı pozitif ve negatif olarak ikiye ayrılırlar.
Pozitif çözgü salma tertibatı düzenli aralıklarla ve sürekli olarak çözgü salan mekanizmalardır. Negatif çözgü salma tertibatlarında çözgü sevkindeki temel prensip; kumaşın dokunduğu kadar çekilmesiyle çözgünün salınmasıdır.
-Kumaş sarımı
Sürekli atkı atımı ile oluşan kumaş, kumaş levendine sarılarak, hem beslenen çözgünün tekrar gerilmesi hem de dokunan kumaşın tezgahtan çekilmesini sağlar.Kumaş köprüsü ile kumaş levendi arasına yerleştirilen zımpara silindiri, kumaş levendine sarılacak olan kumaşın gergin ve katsız bir şekilde düzgün sarılmasına yardımcı olur.Kumaş sarımları genel olarak pozitif ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır. Kumaş sarma sisteminde ana hareket regülatörden sağlanır.
Pozitif kumaş sarma işleminde santimdeki atkı sayısı sabittir ve sarım bu ölçüde sabit olarak gerçekleşir. Negatif kumaş sarma işleminde santimdeki sıklık değişkendir. Atkı sıklığı fazla olan kumaşlar ile iplik düzgünlüğü iyi olmayan materyaller için kullanılan bir regülatördür. Pozitif çözgü regülatörlerinin yeterli olmadığı çok ince kumaşlarda kompenzasyonlu kumaş regülatörleri kullanılır.Bu regülatörde kumaştaki atkı ipliği çok ince olduğundan belirli bir miktar dokunmadan çekim yapılmaz.

ipliğin dokumaya hazırlanması; bobin,haşıl,çözgü,tahar,atkı

İpliklerin dokuma tezgahlarında çalışabilmesi için gereken bazı özellikler vardır. Bunlar ipliğin kullanım alanına, makinenin çalışma prensiplerine göre değişiklik gösterir. Örneğin çözgü olarak kullanılacak ipliklerde yüksek mukavemet aranırken, havajetli makinede çalışılacak bir atkı ipliğinin düzgünlüğü önem kazanır. İplik dokumaya hazırlanırken aşağıdaki safhalardan geçer:
Bobin
Çözgü
Haşıl
Atkı
Tahar

BOBİN
İplik ring dairesinden makaralara sarılı olarak gelmişse dokumada kullanılabilmesi için öncelikle bobinlere aktarılması gerekir. Çünkü bu makaraların üzerinde kalın ekleme yerleri, ince ve kalın kısımlar, koza ve kabuk parçaları gibi yabancı maddeler, uçuntular, gerilim farklılıkları gibi birtakım hatalar mevcuttur. Bütün bunlar, dokuma veya örme sırasında randımanı düşürür ve dokunan veya örülen kumaşta hatalı yüzeylere, düzgünsüzlüklere neden olur. Genel olarak bobin sarmanın ana amacı daha sonraki makineler için büyük ve aynı uzunlukta iplik ihtiva eden bobinlerin hazırlanması, ayrıca kopuş ve dokuma hatalarına neden olacak iplik hatalarının giderilmesidir.
· Bobinleme işleminin amaçları şu şekilde sıralanabilir:1. Doğrudan piyasaya sunulacak ipliklerin satış için uygun bobinlere sarılması bobinleme işlemiyle gerçekleştirilir.2. Atkı sarma, çözgü makinesi, büküm makinesi ve benzeri durumlar için ekonomik çalışma yönünde iplik bobin halinde sarılmasıdır. Böylece daha büyük çapta iplik içeren bobinler elde edilir.3. Ring iplik makinesinde büküm kısa bir mesafede verilir. Büküm dağılımı düzgün değildir. İplik kops halinden bobin haline geçerken büküm dağılımı düzgünleşmiş olur.4. Bobinler boyama amacıyla sarılabilir. Boyanın içerden dışarıya dışardan içeriye geçebilmesi gerektir. İpliğin bobin halinde boyanabilmesi için, delikli paslanmaz metal patronlara gevşek olarak sarılır. Boyama işleminden sonra, yeniden bir bobinleme işlemi yapılır. 5. Bobin makinesinde iplik hataları giderilir ve iplik temizlenir.İplikler bobinlere daha uzun miktarlarda sarılırlar ve aktarım esnasında düzgünsüzlükler giderilir. Bu işlemler üretim randımanını doğrudan etkiler.
1. Bobin sargı uzunluğu makaraya göre çok daha fazladır ve bunun bobin masurasının büyüklüğüne bir etkisi yoktur. Makara ancak yan başlıkları mesafesinde sarılabilir.
2. Makaranın sarımı paralel bobinlerin çaprazdır. Bu nedenle bobinlerin özellikle de konik bobinlerin sağılması daha hızlı ve kolaydır.
3. Bobin masuraları hafif, ucuz ve nakliyesi kolay malzemelerdir.
4. Özel imal edilen delikli masuralar sayesinde iplik bobinde boyanabilmektedir.
5. Makaranın sarımı paralel bobininki çaprazdır.
Bobin tipleri:
Bobinler şekillerine göre paralel(düz)ve konik olmak üzere iki gruba ayrılırlar. 1-Paralel (Düz) Bobin:Adından ve aşağıdaki şekilden anlaşılacağı gibi bobinin sarıldığı masura düz olduğundan sarım sonucu oluşan bobinde düz şekildedir. Bobinler çapraz şekilde sarılırlar. 2-Konik bobin:Adından ve aşağıdaki şekilden anlaşılacağı gibi bobinin sarıldığı masura konik biçimde olduğundan sarım sonucu oluşan bobin de konik olur. Koniklik açısı ipliğin cinsine ve bobinin kullanılacağı yere göre değişir.

Konik bobin silindirik bobin

Bobin makinelerinin Sınıflandırılması: Bobin makineleri genel olarak dört gruba ayrılırlar.
1-Yarık kasnaklı bobin makinesi : Yalnızca paralel bobin yapılabilir ve genellikle kalın ipliklerde kullanılır. Bu makinenin en büyük özelliği bobinin dönüşü ve çapraz sarım tek bir hareketle;yarık kasnağın dönmesiyle oluşmaktadır. 2-Yivli silindirli bobin makinesi: Yarık kasnaklı makinede olduğu gibi sargı hareketini ve çapraz sarımı yivli silindir yapar. Hem konik hem de düz bobinler sarılabilir. 3-Değişen hareketli(gezdirici kelebekli)bobin makinesi: Bu makinede çapraz sarım işlemini silindir yivleri içinde hareket eden gezdirici kelebek sağlamaktadır. 4-Modern bobin makineleri : (autoconer) Bu makinelerde bulunan hidrolik basıç tertibatıyla bobin çapı değişse bile sabit sıklıkta sarım yapmak mümkündür. İplik kopuşunda veya bobin dolduğunda otomatik durma özelliği vardır. Bobinin sarım sertliğini sabitleyen, uçuntu elyafları toplayan aparatları sayesinde çok kaliteli üretim yapılabilmektedir.
· Bobin Makinelerinin Ana Elemanları: 1-İplik Gerdiriciler: Bu tertibatlar ipliği gerdirerek sarımın eşit gerginlikte olmasına yardımcı olurlar. İplik gerdiricilerin bir yararı da ipliğin çok ince mukavemetsiz yerlerinin gerilimden dolayı kopmasını sağlayarak ipliğin bu hatasının giderilmesini sağlamasıdır. 2-İplik Frenleri:İpliğin ince ve zayıf yerleri sonraki işlemlerde sahip olması gereken kopma mukavemetine göre düzeltilmelidir. Zayıf kısımlar frenlenerek kuvvetlendirilir.3-İplik Temizleyicileri: İplik üzerindeki hatalı kısımları tespit ederek bunların temizlenmesini sağlar. İpliğe yapışmış tüm uçuntu ve diğer maddelerle ipliğin kaba kısımları iplik temizleme kısmında giderilir. İplik temizleyicileri genel olarak üç grupta toplanmaktadır. a-Mekanik iplik temizleyicileri b- Elektromekanik temizleyiciler c-Elektronik iplik temizleyiciler
Katlama ve büküm:
Katlama: Elde edilecek ipliğin istenilen kat sayısına göre iki yada daha fazla ipliğin bir araya getirilerek aynı bobin masurası üzerine sarılmasına katlama denir. Katlama Makinesinde katlanacak bobinler cağlığa yerleştirilir. Katlanacak iplik sayısı kadar bobin olmalıdır.Katlamanın amaçları:
1.İpliğin mukavemetini arttırmak
2.Daha düzgün iplik elde etmek
3.Muhtelif cins ve renkteki iplikleri birlikte bükerek istenilen nitelik ve görünümde iplik elde etmek.
Büküm: İplik liflerinin birbirine daha iyi tutunmalarını sağlayarak daha sağlam iplik elde etmek için ipliklerin kendi etrafında döndürülme işlemlerine büküm denir. Bir ipliğin belli bir uzunluktaki tur veya sarım sayısına büküm denir. İplikte büküm yönü sağ(Z)ve sol (S) olmak üzere iki türlüdür. Eğer iplik dik bir şekilde tutulduğunda büküm çizgisinin yönü S harfinin ortasındaki çizgi yönündeyse sol büküm. Eğer Z harfinin ortasındaki çizgi yönündeyse sağ büküm denir. Bükümün amaçları: 1. İpliği meydana getiren lifleri bir arada tutmak. 2. İpliğin tüylenmesini önlemek. 3. Daha dayanıklı ve sağlam iplik elde etmek. 4. Sürtünmeye karşı mukavemet oluşturmak. 5. Dokumaya hazır iplik elde etmek. Katlama makinesinden çıkan katlı iplik büküm makinesinde iğin yardımıyla kendi ekseni etrafında dönerek büküm oluşturur. Çapraz olarak bobine sarılır.

ÇÖZGÜ
Dokumacılıkta kumaşı oluşturan iki iplik sisteminden kumaşın boyuna doğru yani kenarına paralel olarak yönlenmiş olanlar.Çözgü iplikleri, atkı iplikleriyle dik açılıdır. Bu iki iplik birlikte kumaşın dokusunu oluşturur.Dokuma tezgahına getirilmeden önce sarıldıkları bobinlere çözgü levendi denir. Paralel ve konik sarım olmak üzere iki farklı çözgü hazırlama sistemi vardır:
· Paralel (düz) sarım: İplik bobinleri desen ve renk sırasına göre cağlığa yerleştirilir. Cağlık tertibatında bobinler iğ adı verilen kısma yerleştirilir. Cağlıklarda ipliğin sabit salınması için fren tertibatı ve iplik kopması durumunda uyarı sistemi bulunur. Paralel sarımda çözgü tel sayısı cağlık kapasitesine bağlıdır. Dokumada kullanılacak çözgü tel sayısına ise haşıl makinesinde yeterli sayıda çözgü levendinin eklenmesiyle ulaşırız. Genellikle pamuklu dokumalarda kullanılan bu sistemdeki ana elemanlar
-cağlık
-iplik kontrol ve frenleme tertibatı
-çözgü yağlama silindiri
-yönlendirici ve gerdirici silindirler
-çözgü tarağı
-barabandır.

Cağlıktan gelen iplikler çözgü tarağından geçtikten sonra yönlendirici ve gerdirici silindirler arasından barabana sarılır. Çözgü tarağı istenilen çözgü sıklığı ve genişliğine ayarlanabilmektedir. Paralel çözgü makinesinde bant hesabı
Baraban devri= 400 devir/dak
Baraban çapı=70 cm
Yekun tel adedi= 600
Randıman = R
Formül :P= Baraban devri x Baraban çevresi x yekun tel adedi
Numara (Nm)Ağırlık = Uzunluk (mt) ‘dan bulunmuştur.
Numara P= Kg /22.5 saatte hesaplanırsa 1 gün , 3 vardiya , 1 vardiya 7.5 saat olarak hesaplanmıştır.
P = ( 400x 60 x 22.5)x (70 x ? )x 600x %R 1.693x Ne 1000x1000Nm = Ne x 1.693 İlk 1000 mm yi metreye çevirmek için İkinci 1000 gramı Kg çevirmek için P= 1645 kg

Konik sarım:Cağlıktan gelen iplikler kalbalar halinde dolap tabir edilen silindire sarılır. Kalbalardaki ipliklerin sıklığı çözgüde istenen sıklığa ulaşılıncaya kadar sarma işlemi devam eder.
Sarma tamamlanınca dolap üzerindeki iplikler çözgü levendine aktarılır. Konik çözgü makineleri dört ana bölümden oluşur;
-cağlık(iğ, fren tertibatı,kopma tertibatı)
-sport ve metraj kısmı (çapraz tarağı, kumpas tarağı,mesafe ayarı,ölçü silindiri,sport kızağı)
-dolap
-levende alma
Çözgü renk raporuna göre bobinler cağlık kısmındaki iğlere dizilirler. İplik uçları bir çekecek yardımıyla fren tertibatı arasından alınarak çapraz tarağı önünde toplanır. Burada çözgü iplikleri dişten geçen tel sayısına uygun olarak tarak dişleri arasından geçirilirler ve yine dişten geçen tel sayısına uygun olarak kumpas tarağından geçirilirler. Burada oluşan çile genişliği hesaplanarak ölçüm sabitleştirilir ve çile tambur üzerindeki çubuklara takılar. Bu sırada daha önceden hazırlanan çapraz ipliği yardımıyla çözgüler çapraza alınır. Daha sonrada makine çalıştırılarak ilk kalbanın sarımına başlanır. Kalba bitiminde ikinci çapraz alınır ve bu işlemler tüm kalbalar bitinceye kadar. devam eder. Sarım bitince kalbalar makinenin arka tarafındaki vask silindirinden geçirilerek eşit gerginlikte uç bezi kısmındaki halkalara bağlanır. Son olarak levende sarım işlemi gerçekleştirilir.

Konik çözgü makinelerinde bant hesabı

İplik Ne 30/2 ,

cağlıktaki iğ sayısı 456 ,

yekun tel adedi 4563

Bant adedi = yekun tel adedi(4563)/Cağlıktaki İğ sayısı(456)=10 bant

Parça genişliği = Levent genişliği / Parça adedi
Parça genişliği =180 cm ise Bant genişliği =180/10 =18 cm
Parça tel adedi = cağlıktaki iğ adedi
Parça tel adedi = 456
Levent boyu= 180 cm idi (levent genişliği)
Çözgü uzunluğu = 150 mt olsun
1 cm deki iplik sayısı = yekun tel adedi/ levent genişliği= 4563 / 180= 25 tel /cm
Nm = Ne x 1.693 = 30/2 x 1.693 = 15 x 1.693=26Nm
Sonuçlar a) 10 adet bant b) bant genişliği 18 cm c) Nm= 26

Çözgü hesaplamaları:
Örnek1: Çözgü sıklığı yani 1 cm taraktaki tel sayısı 24 olan ve 160 cm ham ende üretilecek bir kumaşın çözgüsünün hazırlanması için 800 iplik kapasiteli cağlık kullanılacak.
Cm de 24 tel x 160cm kumaş eni= 3840 toplam çözgü tel adedi

3840tel = 4,8- 5yaklaşık tekrarla sarılması gerekir
800tel cağlık kapasitesi
3840tel/5 tekrar= 768 cağlıkta kullanılacak tel adedi

Örnek2: Çözgü sıklığı 20olan 300cm ham ende renk raporlu bir çözgü hazırlanması gerekiyor. Cağlık kapasitesi 600 iplik.
Renk raporu: 12 lacivert ipek (A)
4 bordo ipek (B)
4 siyah yün (C)
20 Bordo yün (A)
40 iplikten oluşan renk raporu

600cağlık kapasitesi= 15 bir kalbadaki rapor tekrarı
40 rapor tel sayısı
300cm ham en x 20 tel/cm =6000 toplam çözgü tel adedi
6000tel = 10 tekrar sarım 10 sarım x 15 her kalbadaki rapor tekrarı=150 kumaş eni boyunca rapor tekrarı
600

HAŞIL
Haşıl tek kat çözgü ipliklerine mukavemet kazandırmak amacıyla yapılan kimyasal işlemdir. Dokuma işlemi sırasında Çözgü iplikleri gücü,lamel tarak ve bazı kısımlarda sürtünme ve gerilmeye maruz kalır. Bu sebepten mukavemeti azalır ve kopmalar meydana gelir. Bu kopmaları önlemek amacıylada çözgü ipliklerine haşıl işlemi uygulanır. İplik üzerinde büküme girememiş olan lif uçları haşıl karışımı sayesinde gövdeye yapışırlar. Bu şekilde gücü ve taraktan geçerken havlanmaz. Haşıl işlemi sayesinde tek kat pamuklu çözgü ipliklerinin; -Lif uçları birbirine yapıştırılarak mukavemetinin artırılması sağlanır. -İpliklere bir miktar kayganlık vererek sürtünmesi önlenir. -İpliklerin boncuklaşması önlenir.
-İpliğin dolgunluğu artar.

Haşılın hazırlanması
Haşıl karışımının aslı nişasta ve sudur. Ancak iyi bir haşıl karışımından beklenen özellikler doğrultusunda ilave malzemeler kullanılır. İyi bir haşılda karışımı yapışkanlık, elastikiyet, kayganlık, nem çekme ve bozulmaya dayanıklılık niteliklerine sahip olmalıdır. Karışımda:-Yapışkanlık için buğday veya mısır nişastası -Elastikiyet için pamuk veya neft yağı-Kayganlık için sabun -Nem çekme için gliserin-Bozulmaya karşı dayanıklılık için ZnCl Fenol
-Karışımın kolaylaştırılması için sülfirik asit veya kalsiyom hipoklorit( çamaşır suyu)
-Karışımın kurumasını önlemek için çinko klorür,kalsiyum klorür kullanılır.
Haşıl teknesine belli ölçüde su koyulup buhar valfı açılır. Hazırlanan ana malzemeler tekneye konup pedallar vasıtasıyla karıştırır. Yardımcı malzemeler eklenir ve pişirme başlatılır. Başlangıçta beyaz ve sulu olan karışım yavaş yavaş kıvamlanır, rengi koyulaşır. İstenilen kıvama ulaşılınca buhar kapatılır.
Haşıl makineleri dört ana kısımdan oluşur. 1-Haşıl sehpası(Levent cağlığı) 2-Haşıl Teknesi 3-Kurutma kısmı 4-Levende sarma kısmı. Haşıl Sehpası: Haşıllanacak çözgü leventlerinin takıldığı kısımdır. Haşıl sehpasındaki leventler birbirine paralel ve çözgüleri eşit gerginlikte besleyecek şekilde olmalıdır. Haşıl sehpasında levend kapasitesi firmalara göre 5 ile 14 arasında değişebilmektedir. Haşıl Teknesi: Haşıl karışımının içinde bulunduğu ve çözgü ipliklerinin haşıllandığı kısımdır. Bir ön tekne ile içice geçmiş ikinci bir tekneden oluşur.Haşıl teknesinde çözgü ipliklerini daldıran,yönlendiren ve fazla haşılı sıkan silindirler bulunur. İpliğin özelliğine göre tek veya çift daldırma yapılabilir. Kurutma kısmı: Haşıl teknesinden çıkan çözgüleri levende sarmadan önce kurutan kısımdır. Kurutma işlemi üç değişik şekilde yapılır. Çözü ipliklerinin ısınan silindirlerin etrafında dolandırılmasıyla yapılan kurutmaya silindirli kurutma , kızılötesi ışınlar yardımıyla yapılan kurutmaya ışında kurutma, kamara içinde sıcak hava akımıyla yapılan kurutmaya ise kamaralı kurutma denir. Levende sarma: Kurutma kısmından çıkan çözgülerin tek bir çözgü levendine sarıldığı kısımdır. Çözgüler levende sarılmadan çapraz silindirlerinden ve toplama tarağından geçirilirler. Böylece birbirine yapışan çözgü iplikleri ayrılmış olur. Sarım esnasında dikkat edilecek nokta sarım çapı büyüdükçe levendin dönüş hızının aynı oranda azaltılmasıdır.

· ATKI
Atkı dokumacılıkta kumaşı oluşturan iki iplik sisteminden kumaşın enine doğru yerleşenleri tanımlar. Atkı iplikleri, çözgü iplikleriyle dik açılıdır. Mekikli dokuma tezgahlarında mekik içine yerleştirilen atkı masurasının sarılma işlemine atkı hazırlama denir. Mekiksiz tezgahlarda atkılar direk bobinden beslendiğinden atkı hazırlama bölümüne gerek kalmamıştır. Atkı sarımı masuralı atkı sarma ve tulum tipi atkı sarma makinelerinde yapılır. - Masuralı atkı sarma makineleri: İnce ipliklerin sarılmasında kullanılır. Bu sistemde atkı ipliği ağaç, plastik veya karton masuralar üzerine sarılırlar. Masura dönerek ipliği sararken sarımı düzgün yapmaya yarayan travers (ileri-geri) hareketi verilir. Masura üzerine iplik sarıldıkça iplik rehberi ileri doğru kayar. Masura boyu istenilin boya ulaştığında iplik rehberi iğ dönüşünü durduran mekanizmaya değdiğinden iğ dönüşü durdurulur.- Tulum atkı sarma makineleri: Genellikle kalın ipliklerin sarımında kullanılır. İplik makine üzerinde bir iğe sarılır .Sarılan ipliğe koniklik vermek için konik bir rehber vardır. İğ dönerek sarma işlemini gerçekleştirir. İğ dönerken travers çubuğu ileri geri hareket ederek sarımın düzgün olmasını sağlar. Masura sarıldıkça konik elemanın baskısıyla sarılan kısım sağa kayar ve masura istenilen boya ulaştığında avara düşürücü sarımı durdurur.
Modern dokuma makinelerinde sistem farklıdır. Atkı ipliği ağızlığın içine mekikçik (projektil), rapier, havajet, sujet sistemleriyle atılır.Atkı atma miktarı bu yöntemlerle dakikada 600 atıma kadar ulşamıştır. Atkı bobinden silindir üzerine sağılır. Silindirden de darbesiz ve sabit hızla ağızlık içine alınır. Fren tertibatı dokuma makinesinin ritmine uygun olarak atkı ipliğini serbest bırakır veya frenler.
· TAHAR
Hazırlanan çözgü levendi dokuma makinesine yerleştirildikten sonra dokunabilir hale gelmesi için temel bazı işlemlerden geçirilir. Armürlü tezgahtarda çözgü iplikleri dokunması istenen kumaşa uygun olarak hazırlanmış olan tahar raporuna göre tek tek gücülerden ardından taraktan geçirilerek kumaş sarma tertibatına sabitlenir.
Gücüler armürlü makinelerde çözgü ipliklerine yukarı, aşağı hareket vererek atkının atılması için gerekli boşluğu yani ağızlığı oluşturan elemanlardır. Ortasında çözgü ipliğinin geçtiği bir delik olan ve üst ve alt noktalarından çerçevelere takılan gücüler toplamda çözgü tel adedi kadar olmalıdır. Her bir çerçeve armür tertibatından aldığı yukarı aşağı komutuyla üzerindeki gücüler ve taşıdıkları çözgü ipliklerini hareket ettirirler.
Tahar planı, bir örgünün en az kaç çerçeve ile dokunabileceğini ve hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiğini gösterir.
Tahar planı, dokunacak olan örgünün raporu esas alınarak çizilir. Tahar planı çiziminde temel kural örgü raporundaki aynı hareketi yapan çözgülerin belirlenmesi ve bu çözgülerin aynı çerçeveye ait olduğunun gösterilmesidir. Tahar planının desen kâğıdına çiziminde genellikle kullanılan yöntem tahar planının örgü raporunun üzerinde yer alması ve her çerçeve için bir satır ayrılmasıdır. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur. Aynı işlem örgüraporundaki tüm çözgüler için tekrarlanarak tahar planı çizilir.Tahar planı çizilirken; çerçevelerin numaralandırılması, dokuma makinesi veya numune dokuma tezgâhının çalışma şekline göre iki şekilde yapılabilir.

Örneğin; bezayağı örgüsünü oluşturan tek numaralı çözgü iplikleri aynı hareketi yani aynı bağlantıyı yaptığından aynı çerçevede toplanırlar. Benzer şekilde, çift numaralı çözgü iplikleri de grup oluşturarak ayrı bir çerçevede yer alırlar.Bezayağı örgü raporunda iki farklı çözgü hareketi bulunduğundan, bezayağı örgüsü en az iki çerçeve ile dokunur. Bu durumda herhangi bir örgünün dokunabilmesi için gereken çerçeve sayısı, örgü raporunda bulunan farklı çözgü hareketi sayısına eşittir. Kumaşa en uzak çerçeveden başlayarak numaralandırma yapıldığında desen kâğıdında, yukarıdan aşağı doğru her satır bir çerçeveyi temsil eder. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur. Tahar planı çıkarılırken, aynı hareketi yapan çözgüler, çerçeve üzerine düşen yükü azaltmak amacıyla birden fazla çerçeveye dağıtılabilirler. Bu durumda çerçeve sayısı örgü raporundaki çözgü sayısının katları olmalıdır. Örneğin, bezayağı örgüsü 2 çerçeve yerine 4, 6, 8... çerçeve ile dokunabilir. Ancak farklı bağlantı şekilleri olan çözgüler, kesinlikle aynı çerçevede toplanamazlar.Armürlü kumaşlarda desen kapasitesini arttırabilmek için farklı tahar türleri oluşturulmuştur.

Sıra tahar (düz tahar): Örgü raporundaki çözgüler sıra ile birinci çerçeveden kullanılan son çerçeveye kadar gücülerden geçirilir. Yapılan işlem tekrar birinci çerçeveye dönülerek çözgü iplikleri bitinceye kadar tekrarlanır.

Atlamalı tahar: Bir gücüye düşen iplik adedi birden fazlaysa veya bir çerçeveye 1cm de düşen iplik adedi normalden fazla ise ipliklerin diğer çerçevelere paylaştırılması için kullanılan tahar sistemidir. Genellikle bezayağından türeyen dokularda tercih edilir. Kumaşta iki temel hareket olduğu halde iplikler çerçeve atlanılarak geçirilerek dört veya sekiz çerçeveye dağıtılır. Çözgü ipliklerinin birbirine dolanma riskinin yüksek olduğu kalitelerde atlama işlemi yetersiz kalır. Bu durumda iplikleri birbirinden daha da uzaklaştırmak gerekir. İplikler gücülerden saten örgüsü gibi mümkün olan en uzak noktalarda geçirilirler. Bu taharlama sistemine saten tahar adı verilir.

Kırık (balık sırtı- kesik) tahar: Balık sırtı, kırık dimi gibi örgülerde, örgü raporu içinde varsayılan bir eksenin sağına veya soluna doğru belirli bir düzende aynı hareketlerin tekrarlandığı görülür. Tahar prensibine göre aynı hareketi yapan iplikler aynı çerçevede bulunması gerektiğinden şematik gösterimde tahar raporunda örgüyle uyumlu kırık yollar oluşur.

Grup tahar: Birlikte kullanılan örgülere göre gruplar halinde ayrı ayrı düzenlenen tahar türüdür. Çok geniş raporlu örgülerde, peş peşe aynı hareketlerin farklı yönlerde tekrarlandığı örgülerde kullanılır.

Karışık tahar: Aynı hareketi tekrarlayan ipliklerin gruplamaya imkan vermediği krep gibi geniş raporlu örgülerde kullanılan tahar yöntemidir. Aynı harketi yapan ipliklerin aynı çerçevelerdeki gücülerden geçirilmesi prensibine göre düzenlenir.

Çift katlı( iki yollu) tahar: İki veya fazla çözgü levendi gerektiren kumaşlarda, çözgü yönünden takviye edilmiş kumaşlarda çözgü ipliklerinin sağım hızları farklı olduğu için sürtünmeyi azaltmak imacıyla kullanılan tahar sistemidir. İki farklı çözgünün taharları aralarında bir boşluk bırakılarak üst üste iki sıra halinde gösterilir.

Dokuma makinesinde aynı tip çözgü çalışıyorsa uzun ve zahmetli olan tahar işlemine gerek yoktur. Yeni dolu levent biten leventteki ipliklere dokuma makinesinde elle veya düğüm makinesiyle teker teker düğümlenir. Her çözgü ipliği üzerine kopma durumunda makinenin durmasını sağlamak ve kopan ipliği bulmak amacıyla lamel adı verilen ince metal plaklar yerleştirilir. Günümüzde tahar ve düğümleme yerleştirme işlemleri elektronik makinelerle yapılmaktadır.

· TARAK
Çözgü ipliklerinin kumaşa düzgün dağılımını sağlayan, kumaşın enini ve sıklığını belirleyen tarak aynı zamanda arka arkaya atılan atkı ipliklerini kumaşa doğru iterek sabitleyen elemandır. Taraklar metal çerçeve içine yerleştirilmiş ince metal plakalardan oluşur. İnce metal plakaların arasındaki boşluğa tarak dişi adı verilir. İpek gibi çözgü sıklığı yüksek kaliteler için kullanılan taraklar 1 santimdeki , yün gibi kalın ipliklerin kullanıldığı kalitelerde ise 10 santimdeki diş adedine göre numaralandırılırlar.14 numaralı tarak denince 1santimde 14 tarak dişi olduğunu 60 numaralı tarak dendiğinde 10 santimde 60 tarak dişi olduğunu anlaşılır.
Çözgüler tahar işlemi sırasında gücülerin arkasından taraktan geçirilir. Kumaşın eni, 1 santimdeki çözgü sıklığı, örgü raporu ve çözgü renk raporu gibi unsurlar kullanılacak tarağın numarasını ve bir dişten geçirilecek iplik adedini etkiler. Dişten geçirilecek tel sayısının örgü ve renk raporunun sayısına bölünebilir olması gerekir. Kumaş eni ve istenilen çözgü sıklığına uygun tarak tercih edilmelidir. Tarak planı tarağın bir diş boşluğundan kaç adet çözgü teli geçmesi gerektiğini gösterir.Tarak planı desen kâğıdında tahar planı ile örgü raporu arasında yer alır. Tarak planında desen kâğıdının yatay yönde her bir karesi bir çözgü telini gösterir. Bir diş boşluğundan geçecek tel sayısı kadar karenin yan yana içi doldurulur. Yan yana bulunan iki diş boşluğunun karışmaması için örgü raporu boyunca iki satır kullanılır.

Şekil 1.’de yan yana iki adet kare dolu olarak gösterilmiştir. Bu durumda tarak taharı yapılırken her diş boşluğundan ikişer çözgü teli alınacaktır.Şekil 2.’de ise her diş boşluğundan birer çözgü teli alınması gerektiği belirtilmiştir.
Diş boşluğundan geçen tel sayısı genellikle örgü raporuna uygun olarak seçilir. Örneğin; bezayağı örgülü bir kumaş için bu sayı 2, 1/2 dimi örgülü kumaş için 3, 5’li saten örgülü kumaş için 5 olabilir. Bunun dışında çözgü sıklığı, istenen kumaş özelliği ve kullanılan iplik özelliği gibi kriterler de göz önünde bulundurulur. Tül ve organze türü kumaşlarda çözgü ipliklerinin düzgün dağılımı için her diş boşluğundan birer tel alınması uygun olmaktadır. Tarakta dişlerden geçirilecek ipliklerin adedi tahar raporuyla beraber hazırlanır.Örneğin dört ince bir kalın iplik raporlu bir çözgüde kullanılacak tarak numarası kalın ipliğe göre tercih edilmelidir. İnce iplikler kalınlıklarına uygun olarak dişten birden fazla geçirilebilir.Bazı kumaşlarda, kumaş enince farklı bölgelerde farklı çözgü sıklıkları oluşturmak gerekebilir. Bu durumda tarak taharı yapılırken diş boşluğundan geçen tel sayısı sabit kalmaz. Sürekli tekrar eden bir tarak raporu oluşturacak şekilde değişiklik gösterir.